استخوان

استخوان ماده زنده و محکمی است که داربست اسکلتی بدن انسان را میسازد. استخوان پایه محکمی است که دیگر اعضای بر آن استوار می شوند و در بسیاری از نقاط، استخوان اطراف بافت های حساس را گرفته و از آن محافظت میکند.

استخوان ها محل تولید گلبول های سفید و قرمز خون هستند و منبعی از مواد معدنی و بخصوص کلسیم را تشکیل میدهند که هر موقع بدن به آنها احتیاج داشت در اختیار آن قرار میدهند.

استخوان های بدن از بافت سختی به نام بافت استخوانی تشکیل شده اند. استخوان از لحاظ بافت شناسی بافتی همبندی Connective tissue است. استخوان یک ساختمان بیرونی و یک ساختمان درونی دارد، بسیار محکم و در عین حال سبک است.

استخوان از بافت های متنوعی ساخته شده است. بافت اصلی تشکیل دهنده آن را بافت استخوانی میگویند. با این حال بافت های دیگری مانند مغز استخوان، اندوست، پریوست، رگ خونی، عصب و غضروف نیز در آن وجود دارد.

 در زمان تولد حدود ۲۷۰ استخوان در بدن وجود دارند. با بزرگ شدن بچه و با افزایش سن بعضی از این استخوان ها به هم چسبیده و در نهایت ۲۰۶ استخوان را برای یک فرد بالغ ایجاد میکنند. بزرگترین استخوان بدن استخوان ران و کوچکترین آنها استخوانچه های گوش میانی هستند.

استخوان یک بافت زنده است. رشد میکند، تغذیه میکند، تغییر شکل میدهد و میمیرد.

کارکرد استخوان چیست؟

استخوان چند کارکرد اساسی دارد. مهمترین آنها کارکرد مکانیکی است که شامل موارد زیر است

• حفاظت : حفاظت از اندام های درونی مانند حفاظت جمجمه از مغز و قفسه سینه از قلب و ریه
• ساختمان : استخوان ها یک داربست را درست میکنند که به کل بدن یک شکل ثابت میدهد
• حرکت : استخوان ها با کمک عضلات، تاندون ها، رباط ها و مفاصل سیستم حرکتی بدن را میسازند و موجب حرکت بدن و حرکت اشیاء به توسط بدن میشوند
• انتقال صوت : این انتقال در استخوانچه های گوش میانی صورت میگیرد

کارکرد دیگر استخوان در متابولیسم و سوخت و ساز بدن است. مهمترین این کارکردها عبارتند از:

•  ذخیره مواد معدنی : استخوان محل ذخیره کلسیم و فسفر بدن است و هر موقع که بدن برای انجام درست کارکرد خود به این مواد احتیاج داشته باشد آنها را از استخوان برداشت میکند
• ذخیر چربی : مغز استخوان زرد محل ذخیره اسیدهای چرب هستند
• تعادل اسید و باز بدن : استخوان با جذب و آزاد کردن نمک های بازی میتواند مانند یک بافر عمل کرده و پی اچ خون را متعادل نگه دارد
• سم زدایی : استخوان میتواند فلزهای سنگین را به خود جذب کند و آنها را از بافت های حساس بدن دور کند. سپس به مرور زمان آنها را آزاد کرده تا از بدن دفع شوند
• هورمونی : استخوان هورمون هایی ترشح میکند. مهمترین آنها استئوکلسین Osteocalcin است که بر روی قند خون و ذخیره چربی بدن تاثیر میگذارد. استئوکلسین ترشح انسولین را افزایش داده و حساسیت بدن به آن را هم زیاد میکند

کارکرد دیگر استخوان ساختن گلبول های قرمز و پلاکت ها و گلبول های سفید در مغز استخوان است.

جنس استخوان از چیست؟

استخوان ماده ای ساده و یكنواخت نیست. اگر آن را با میكروسكوپ نگاه كنیم متوجه میشویم كه از قسمت های گوناگونی تشكیل شده است. سلول های متفاوتی در آن وجود دارند كه هر كدام از آنها كاری متفاوت را انجام میدهند.

مشاهده میكنیم كه رگ های خونی درون استخوان وجود دارند تا آن را تغذیه كرده و زنده نگه دارند. استخوان یك بافت زنده است، رشد میكند و تغییر شكل میدهد.

بافت استخوانی از سلول هایی تشكیل شده كه به آنها سلول های استخوانی Bone cells میگویند. بر خلاف بسیاری دیگر از بافت ها سلول های استخوان در كنار یكدیگر قرار نداشته و به هم چسبیده نیستند و از هم فاصله زیادی دارند.

فاصله بین این سلول ها را ماده ای بی جان بنام ماده بین سلولی پر كرده است. این ماده را ماتریكس هم میگویند.

ماتریكس مانند ملات بین سلول های استخوان را پر كرده و در واقع سفتی و محكمی استخوان به علت وجود آن است. پس قسمت عمده استخوان همین ماده بین استخوانی یا ملاتی است كه بسیار محكم بوده و استحكام استخوان از آن سرچشمه گرفته است.

با این وجود این ماده مانند سیمان یا ملات بین آجرهای یك ساختمان ثابت نیست بلكه مرتبا در حال تغییر و تبدیل است. مرتبا قسمت هایی از آن جذب شده و قسمت های دیگر جایگزین آن میشود و اتفاقا همین قابلیت تغییر و ترمیم است كه به آن قدرت میدهد.

استخوان و ماده بین سلولی این قابلیت خود را مدیون وجود سلول های استخوانی هستند. این سلول های مدیریت ماتریكس را به عهده دارند.

سلول های استخوان مانند مهندسینی هستند كه مرتبا قسمت های خراب یك ساختمان را برداشته و آن را با قسمت های جدید جایگرین میكنند. خدمات پس از فروش این سازه بسیار خوب عمل میكند!

ماتریكس از دو قسمت درهم تنیده تشكیل شده است. یك داربست و شبكه سه بعدی كه چنس آن از پروتئینی خاص به نام كلاژن و هم چنین مواد قندی بخصوص است. سپس بر روی است داربست املاح كلسیم رسوب كرده است. این املاح كلسیم عمدتا از جنس ماده ای بنام هیدروكسی آپاتیت Hydroxyapatite هستند.

بنابراین ماده بین سلولی بافت استخوانی یك كمپوزیت بوده كه از دو جزء ساخته شده است. یك شبكه پروتئینی كه خاصیت الاستیك و انعطاف پذیر داشته و به استخوان توانایی مقاومت در مقابل كشش را میدهد و یك جزء معدنی از املاح كلسیم كه سخت بوده و به استخوان توانایی مقاومت در مقابل فشار را میدهد. این ساختار دقیقا مانند بتون مسلح یا مانند فایبرگلاس عمل میكند.

در بتون مسلح میله های فولادی در مقابل كشش مقاومت كرده و سیمان بین میله ها در مقابل فشار مقاومت میكنند یا در فایبرگلاس الیاف شیشه در مقابل كشش و رزین بین آنها در مقابل فشار مقاومت میكند.

در استخوان هم مقاومت در مقابل كشش به عهده داربست پروتئینی- قندی و مقاومت در مقابل فشار به عهده املاح كلسیم است. بتون مسلح، فایبرگلاس . استخوان هر سه موادی كمپوزیتی هستند.

ساختار میكروسكوپی استخوان چیست؟

در استخوان چند نوع سلول زنده وجود دارد كه وظیفه آنها مدیریت ماده بین استخوانی یا ماتریكس است. این سلول ها عبارتند از:

• استئوبلاست ها Osteoblast : اینها سلول های چند هسته ای هستند. استئوبلاست ها ماده پروتئینی از جنس كلاژن Collagen را میسازند كه به آن استئوئید Osteoid میگویند. سپس مواد معدنی بر روی استئوئید سوار شده و ماتریكس را میسازد.استئوبلاست ها همچنین هورمون هایی از خود ترشح میكنند كه از طریق آنها میتوانند با سلول های دیگر و با بافت های دیگر بدن ارتباط برقرار كنند و بر روی آنها تاثیر بگذارند
• استئوكلاست ها Osteoclast : استئوكلاست ها سلول ها چند هسته ای هستند كه مسئول جذب استخوان هستند. اینها سلول های استخوان خوار هستند. این سلول ها ماتریكس را جذب میكنند.سپس استخوان جدید به توسط استئوبلاست جایگزین میشود. استئوكلاست ها مانند رفتگر هایی هستند كه مرتبا قسمت های معیوب از ماتریكس را برداشت میكنند تا قسمت هایی نو و سالم جایگزین آن شود
•  استئوسیت ها Osteocyte : استئوسیت های از استئوبلاست ها درست میشوند. این سلول ها مسئول حفظ و نگهداری بافت استخوانی هستند

طرز قرار گرفتن و ساختمان ماده بین استخوانی نظم خاصی داشته بطوریكه املاح معدنی آن به شكل تیغه های مدور متحد المركزی در كنار هم قرار دارند. به این تیغه ها لاملا Lamella میگویند.

در مركز این دوایر متحد المركز تیغه ای شكل، كانال توخالی وجود دارد كه حاوی عروق و اعصاب است. به این كانال یا مجراT كانال هاورس Haversian canal میگویند.

یك مجرای هاورس و 6-5 تیغه استخوانی دایره ای كه دور آنرا گرفته اند یك ساختمان ظریف را درست میكند كه به آن سیستم هاورسی Haversian system میگویند.

عروقی كه در كانال هاورس سیر میكنند وظیفه تغذیه سلول های استخوانی یا استئوسیت ها را به عهده دارند. هر سلول استخوانی در یك محفظه كوچك به نام لاكونا Lacuna قرار دارد.

لاكونا ها از طریق مجاری باریكی به كانال هاورسی متصل هستند و از آن طریق اكسیژن و مواد غذایی را به استئوسیت ها میرسانند. فاصله لاكوناها تا كانال هاورس از یك دهم میلیمتر كمتر است. بافت استخوانی بدن از لحاظ آرایش قرار گرفتن تیغه های استخوانی و تراكم استخوانی به دو دسته تقسیم میشوند

استخوان های كورتیكال Cortical bone

استخوان كورتیكال لایه بیرونی استخوان های بدن را درست میكنند. این لایه ظاهر سفید و صاف و یكدست و محكمی به استخوان میدهد. استخوان كورتیكال یا سخت Compact bone تخلخل كمی دارد. میزان این تخلخل در حد 30-5 درصد است. حدود 80 درصد كل وزن اسكلت بدن را استخوان های كورتیكال تشكیل میدهند.

در این استخوان ها سیستم های هاورسی بصورت متراكم و فشرده ای در كنار یكدیگر قرار میگیرند. این استخوان ها بسیار سخت و محكم هستند و در تصویر رادیولوژی به رنگ سفیدتری دیده میشوند.

در این استخوان ها سیستم هاورسی وجود ندارد. شكل میكروسكوپی استخوان اسفنجی بصورت تیغه هایی است كه بصورت سه بعدی در كنار هم قرار گرفته و در فضای داخلی بین این تیغه ها بافت چربی و مغز استخوان و عروق خونی قرار میگیرند. وظیفه اصلی مغز استخوان تولید سلول های خونی است.

استخوان اسفنجی به خاطر همین فضاهای خالی، تراكم كمتری داشته و مانند اسفنج متخلخل است. درجه تخلخل آن حدود 90-30 درصد میباشد. در این استخوان ها مقدار و جهت قرار گرفتن تیغه ها بسته به نیروهایی است كه به استخوان وارد میشود.

هرچه استخوان تحت تاثیر نیروهای بیشتری باشد تراكم این تیغه ها بیشتر و تیغه ها قویترند. جهت قرار گرفتن تیغه ها هم در جهت و امتداد نیروهایی است كه به استخوان وارد میشوند.

سلول های سازنده استخوان این تیغه ها را در جهاتی میسازند و هم راستا قرار میدهند كه استخوان با وجود داشتن كمترین وزن بیشترین مقاومت را برای تحمل نیروهای وارده به آن داشته باشد.

رشد و تغذیه استخوان چگونه است

استخوان یک بافت زنده بوده و حاوی سلول میباشد. این سلول ها برای زنده بودن نیاز به تغذیه و مصرف انرژی دارند. عروق خونی که در کانال های هاورسی هستند اکسیژن و مواد غذایی را به سلول های تشکیل دهنده استخوان یا استئوسیت ها میرسانند. این عروق خونی کلا از چهار مسیر وارد استخوان میشوند.

• عروق دیافیزی : این عروق از طریق یک یا چند سوراخ در روی تنه استخوان وارد آن شده و در داخل استخوان به بالا و پایین می روند و در تمام طول استخوان پخش و پراکنده میشوند. این رگ ها در انتهاهای استخوان با عروق متافیزی و اپی فیزی متصل میشوند.
• عروق متافیزی و دیافیزی : این عروق از ناحیه متافیز و اپی فیز به درون استخوان راه پیدا میکنند.
• عروق پریوستی : پریوست Periosteum پرده قابل انعطافی است که روی استخوان را پوشانده است. این پرده رگ های خونی زیادی دارد. تعدادی از این رگ های خونی از پریوست به داخل تنه استخوان نفوذ میکنند.
• عروق عضلات : در محلی که عضلات به استخوان ها میچسبند رگ های داخل عضلات به داخل استخوان نفوذ میکنند.

 رشد استخوان چگونه است

رشد طولی استخوان به وسیله صفحات رشد تامین میشود. این صفحات در دو انتهای استخوان های بلند و نزدیک به سطح مفصلی قرار دارند. فعالیت صفحات رشد تا زمان پایان بلوغ ادامه یافته و در آن زمان متوقف میشود. بعد از آن طول استخوان ها اضافه نشده و قد فرد ثابت باقی میماند.

رشد عرضی استخوان یا به زبان دیگر قطور شدن استخوان ها بر اثر فعالیت ضریع یا پریوست صورت میگیرد. فعالیت پریوست حتی پس از بلوغ هم ادامه میابد. رشد طولی استخوان ها در افراد مختلف متفاوت بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهمترین آنها عبارتند از

• تفاوت های ژنتیکی و نژادی
• تغذیه و تاثیر عوامل محیطی

• هورمون هایی که از غدد داخلی ترشح میشوند
• بیماری های مزمن که رشد استخوان را کند میکنند

استخوان ها به چه شکل هایی دیده میشوند و چه قسمت هایی دارند

در بدن انسان تعداد زیادی استخوان و به اشکال گوناگون وجود دارند. شکل هر استخوان ارتباط مستقیمی با کاری دارد که انجام میدهد. کلاً چهار شکل متفاوت استخوان در بدن وجود دارد

• استخوان های دراز : مانند استخوان های ران، درشت نی، نازک نی، بازو، زند زیرین، زند زبرین، استخوان های کف دست و پا
• استخوان های کوتاه : مانند استخوان های مچ دست و پا .
• استخوان های پهن : مانند استخوان های کتف، لگن، جناغ و جمجمه.
• استخوان های نامنظم : مانند استخوان های خاجی، مهره و فک .

استخوان های کوتاه، پهن و نامنظم عمدتا از جنس استخوان های اسفنجی هستند که لایه ای نازک از استخوان کورتیکال بر روی آنها کشیده شده است.

استخوان های دراز از قسمت های متفاوتی مانند اپی فیز، متافیز، دیافیز، صفحه رشد، کانال مدولری و پریوست تشکیل شده است

اپی فیز استخوان

دو انتهای استخوان های بلند را اپی فیز مینامند. وقتی اپی فیز های دو استخوان مجاور در کنار یکدیگر قرار میگیرند مفصل را تشکیل میدهند. بر روی سطح اپی فیز در مفصل، لایه ای از غضروف هیالن قرار گرفته که موجب تسهیل حرکت استخوان ها بر روی هم در محل مفصل میشود.

میتوان گفت اپی فیز قسمتی از استخوان است که در بین سطح مفصلی و صفحه رشد قرار گرفته است. جنس اپی فیز از استخوان اسفنجی است و تیغه های استخوانی آن در امتداد نیروهایی که به استخوان وارد میشوند مرتب شده اند. بین اپی فیز و متافیز صفحه رشد قرار گرفته است.

دیافیز استخوان

به دیافیز تنه استخوان هم میگویند. این قسمت در واقع قسمت وسطی و میانی یک استخوان بلند است. جنس دیافیز از استخوان متراکم کورتیکال است و وسط آن تو خالی است و در واقع به شکل یک لوله است.این فضای خالی را کانال یا حفره مدولری استخوان Medullary canal میگویند. این شکل خاص لوله ای به استخوان اجازه میدهد تا در حین استحکام، سبک هم باشد.

متافیز استخوان

متافیز قسمتی از استخوان است که مابین اپی فیز و دیافیز است. بین متافیز و اپی فیز صفحه رشد قرار گرفته است. متافیز از جنس استخوان اسفنجی بوده و ضعیف ترین قسمت استخوان است.

صفحه رشد استخوان

صفجه رشد صفحه ای غضروفی مابین اپی فیز و متافیز است و موجب رشد طولی استخوان میشود.

حفره میانی یا کانال مدولری استخوان Medullary canal

کانال مدولری حفره ایست که در درون قسمت دیافیزی استخوان بلند است و حاوی مغز استخوان است. مغز استخوان خون سازی میکند. سطح داخلی این حفره را پرده ای بنام اندوست Endosteum میپوشاند که حاوی سلول های استئوبلاست است. این سلول ها در موقع شکستگی استخوان فعال شده و استخوان جدید میسازند.

پریوست استخوان Periosteum

پریوست پرده ای است که بر روی سطح خارجی استخوان قرار گرفته است. این پرده پر از عروق خونی و اعصاب است. این پرده بر روی غضروف قرار ندارد. اتصال پریوست به استخوان در قسمت های مختلف استخوان متفاوت است.

در بعضی نقاط این اتصال محکم و در بعضی مناطق اتصال شل و ضعیف است. پریوست در بچه ها کلفت تر از بالغین بوده و اتصالت ضعیف تری با استخوان دارد.

چون قدرت ارتجاعی پریوست زیاد است در بسیاری اوقات که استخوان دچار شکستگی میشود پریوست پاره نشده و میتواند مانع از جابجا شدن زیاد قطعات شکسته شده شود. پریوست حاوی سلول های استئوبلاست است و بعد از شکستگی به جوش خوردن استخوان کمک زیادی میکند.

انواع استخوان های محوری

این استخوان‌ها در محور عمودی بدن برای محافظت از مغز، نخاع، قلب و ریه  عمل می‌کند. همچنین به عنوان محل اتصال برای عضلاتی که سر، گردن و پشت را حرکت می‌دهند و برای  انواع عضلات که در سرتاسر مفاصل شانه و ران عمل می‌کنند تا اندام‌های مربوطه خود را حرکت دهند، عمل می‌کند. اسکلت محوری انسان بالغ از ۸۰ استخوان شامل جمجمه، ستون مهره‌ها و قفس سینه تشکیل شده است.

• جمجمه از ۲۲ استخوان تشکیل شده است. همچنین هفت استخوان اضافی، از جمله استخوان هیوئید و استخوانچه‌های گوش(سه استخوان کوچک در هر گوش میانی یافت می‌شود) با سر مرتبط است. استخوان‌های مربوط به سر و صورت شامل موارد زیر هستند:
  • «استخوان جداری» (Parietal) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان تمپورال» (Temporal) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان پیشانی» (Frontal) ۱ عدد
• «استخوان پس‌سری» (Occipital) ۱ عدد
  • «استخوان اتموئید» (Ethmoid) ۱ عدد
  • «استخوان اسفنوئید» (Sphenoid) ۱ عدد

• استخوان‌های صورت شامل موارد زیر هستند:
  • «استخوان فک بالایی» (Maxilla) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان‌های گونه» (Zygomatic) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان فک پایینی» (Mandible) ۱ عدد
  • «استخوان بینی» (Nasal) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان پلاتین» (Platine) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان پایین بینی» (Inferior nasal concha) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان اشکی چشم انسان » (Lacrimal) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان تیغه داخلی بینی» (Vomer) ۱ عدد

• استخوانچه‌های شنوایی شامل موارد زیر هستند:
  • «استخوان چکشی» (Malleus) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان سندانی» (Incus) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان رکابی» (Stapes) ۲ عدد در هر طرف
• استخوان هیوئید

• استخوان‌های ستون فقرات شامل موارد زیر هستند:
  • «مهره‌های گردنی» (Cervical vertebrae) ۷ عدد
  • «مهره های سینه‌ای» (Thoracic vertebrae) ۱۲ عدد
  • «مهره های کمری» (Lumbar vertebrae) ۵ عدد
  • «استخوان خاجی» (Sacrum) ۱ عدد
  • «دنبالچه» (Coccyx) ۱ عدد
• استخوان‌های قفسه سینه به جز ستون فقرات سینه‌ای:
  • «استخوان جناغ سینه» (Sternum) ۱ عدد
  • «دنده‌ها» (Ribs) ۲۴ عدد

انواع استخوان های اپندیکولار

همان‌طور که گفته شد اسکلت آپاندیکولار شامل تمام استخوان‌های اندام فوقانی و تحتانی به علاوه استخوان‌هایی است که هر اندام را به اسکلت محوری متصل می‌کند. تعداد این استخوان‌ها در یک فرد بالغ ۱۲۶ عدد است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

• استخوان‌های احاطه کننده سینه‌ای:
  • «استخوان ترقوه» (Clavicle) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان کتف» (Scapula) ۲ عدد در هر طرف
• استخوان‌های اندام فوقانی:
  • «استخوان بازو» (Humerus) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان زند زبرین» (Radius) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان زند زیرین» (Ulna) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان‌های کارپال» (Carpals) ۱۶ عدد
  • «استخوان‌های متاکارپال» (Metacarpals) ۱۰ عدد
  • «استخوان‌های بند انگشت» (Phalanges) ۲۸ عدد

• انواع استخوان‌های اندام تحتانی در ادامه نام برده شده‌اند:
  • «استخوان‌های کوکسال» (Coxal)، یا لگنی (2)
  • «استخوان ران» (Femur) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان درشت‌نی» (Tibia) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان نازک‌نی» (Fibula) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان کشکک» (Patella) ۲ عدد در هر طرف
  • «استخوان‌های قوزک پا» (Tarsals) ۱۴ عدد
  • «استخوان‌های متاتارسال» (Metatarsals) ۱۰ عدد
  • «استخوان‌های بند انگشتان پا» (Phalanges) ۲۸ عدد

جهت مشاوره وخرید تجهیزات پزشکی طب دائم در ارتباط باشید .

شماره تماس:09046285161

اینستاگرام:tebdaem

ادرس:شیراز بلوار کریم خان زند نبش ک 42 ط فوقانی فروشگاه کوثر شرکت پزشکی طب دائم