بدن انسان دو سیستم عصبی دارد: سیستم اعصاب مرکزی و سیستم اعصاب محیطی. سیستم اعصاب مرکزی از مغز و نخاع تشکیل شده است و سیستم اعصاب محیطی شامل اعصابی است که به بقیه اندام بدن حس می‌دهد، از جمله اندام‌های انتهایی یعنی دست‌ها و پاها. سیستم گردش خون نیز مسئولیت تأمین اکسیژن و حس اندام را بر‌عهده دارد. بی‌حس شدن انگشتان شست پا معمولا به علت اختلال در سیستم اعصاب محیطی یا سیستم گردش خون رخ می‌دهد. بی‌حس شدن انگشتان پا عارضه‌ای است که حتما باید مورد توجه قرار گیرد زیرا این مساله نه تنها ممکن است توانایی راه رفتن شخص را تحت تاثیر قرار دهد، حتی ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌هایی بسیار جدی‌تر باشد.
درمان بی حسی و خواب رفتن انگشتان پا
اگر کسی دچار خواب‌رفتگی انگشت شست پای خود شود و این حالت رو به بدتر شدن داشته یا با علائم دیگری همراه باشد، باید توسط یک دکتر مورد ارزیابی قرار گیرد. برای درمان بی‌حسی‌ای که ناشی از عدم تعادل هورمونی است، چند گزینه وجود دارد. به طور‌کلی بهتر است در ابتدا با ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی، از قبیل مرطوبتر نگه داشتن بدن (با نوشیدن آب به اندازه کافی) ، بهبود کیفیت خواب و رژیم غذایی برای کمک به عملکرد بدن، شروع کنید. اگر نشانه‌ها بهبود نیافتند، ممکن است از درمان‌های گیاهی یا حتی داروهایی که برای کمک به رفع مشکل هورمونی اصلی تجویز می‌شوند استفاده نمایید.
اگر بی‌حسی ناشی از عوامل محیطی باشد، درآوردن کفش‌ها از پا و یا تغییر دادن وضعیت بدن می‌تواند برای بهبود سریع احساس سوزن سوزن شدن کافی باشد. اگر حالت کرختی پایدارتر باشد، علت ممکن است مربوط به مشکلات جریان خون باشد. این مساله را می‌توان با ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی مانند ورزش کردن وانجام حرکات کششی بیشتر که جریان خون را در کل بدن افزایش می‌دهند بهبود داد. درمان برای گردش خون می‌تواند شامل ماساژ و طب سوزنی نیز باشد.
فیزیوتراپی و کاردرمانی نیز راه‌های دیگری برای درمان بی‌حسی و کرخ شدن انگشتان پا هستند.
علت بی‌حس شدن انگشتان پا چیست؟
هنگامی که انگشتانتان شروع به بی‌حس شدن ، یا احساس خارش و سوزش می‌کنند، ممکن است دشوار باشد که بفهمیم چرا این اتفاق می‌افتد و چگونه می‌توان آن را متوقف کرد. اگر چه چندین دلیل برای ایجاد احساس خارش و سوزش در انگشتان پا وجود دارد، دانستن رایج‌ترین دلایل و راه‌های بهبود آن مشکلات می‌تواند به فرد کمک کند تا این سوزش و بی‌حسی را در انگشتانش متوقف کند. علل شایع عبارتند از:
کم‌خونی پرنیشیوس
بدن ما برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم نیاز به ویتامین B12 دارد. بدون ویتامین B12 کافی، تولید گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابد، و این منجر به یک بیماری به نام کم‌خونی پرنیشیوس می‌شود. ویتامین B12 ممکن است به دلایل مختلفی برای ساخت گلبول‌های قرمز خون در دسترس نباشد. این دلایل شامل فقدان ویتامین B12 کافی در رژیم غذایی، و جذب نادرست(ناچیز) B12 توسط بدن فرد به دلیل برخی بیماری‌ها می‌باشد. شايعترين علائم کم‌خونی فقر آهن خستگي، ضعف و تنگی نفس هستند. از آن‌جا که ویتامین B12 مسئول عملکرد مناسب اعصاب است، کمبود آن ممکن است به آسیب عصبی منجر شود. این باعث به وجود آمدن احساسات غیر طبیعی مانند سوزن سوزن شدن و بی‌حسی در انگشت شست پا می‌شود. کم‌خونی پرنیشیوس معمولا با تزریق ویتامین B12 برای تمام طول عمر قابل درمان است.
سیاتیک
عصب سیاتیک یک عصب طولانی است که از ستون فقرات شروع شده، از باسن عبور کرده و تا قوزک پا پایین می‌رود.عصب سیاتیک مسئول کنترل عضلات پا است و باعث توانایی احساس در ران، ساق پا و پا می‌باشد. درد سیاتیک یا سیاتالژی نام یک بیماری است که وقتی فشاری روی عصب سیاتیک وارد شود یا در صورت آسیب‌دیدگی عصب ایجاد می‌شود. آسیب یا فشار می‌تواند نتیجه لغزش یک دیسک، بیماری دیسک دژنراتیو، آسیب دیدگی یا وجود تومور در لگن رخ دهد. درد سیاتیک ممکن است باعث کمر درد،درد در باسن و یا پا درد، همچنین ضعف و بی‌حسی در ران و ساق، باسن، پا و پنجه پا شود. از آن‌جا که درد سیاتیک علامتی برای یک بیماری دیگر است، تمرکز در درمان بر اصلاح مشکل پزشکی اصلی خواهد بود.
بیماری تصلب سرخرگ محیطی
شریان‌ها (سرخرگ‌ها)ی محیطی، عروق خونی‌ای هستند که خون را از قلب به اندام‌ها و دست و پاها می‌رسانند. بیماری سرخرگ محیطی، وضعیتی است که در آن شریان‌های محیطی به واسطه تجمع مواد رسوبی خون در دیواره آن‌ها تنگ شده‌اند. انباشت رسوبات و پلاک‌های خونی با عنوان تصلب شراین یا آترواسکلروزیس یا سختی سرخرگ‌ها شناخته می‌شود. وقتی شریان‌ها تنگ می‌شوند، نمی‌توانند خون را به خوبی منتقل کنند. این باعث احساسات غیرطبیعی مختلفی از جمله بی‌حسی در انگشت شست پا می‌شود. علاوه بر احساسات غیر طبیعی، بیماری عروق محیطی ممکن است باعث درد، تغییر در رنگ پا، ایجادزخم در پاها، ریزش موهای پا، رشد کند ناخن انگشت شست و ضربان ضعیف در ران‌ها، ساق و پاها نیز بشود. درمان بیماری تصلب شراین محیطی معمولا شامل ترکیبی ازمصرف دارو و ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی است.
علل هورمونی
یکی از علل کمتر شناخته شده، اما بسیار رایج احساس خارش و سوزش در زنانی که در حال تجربه یائسگی هستند، عدم تعادل هورمونی است. استروژن، هورمونی که در طول و بعد از یائسگی سطح آن در بدن کم می‌شود، بعضی عوارض مهم را در بدن ایجاد می‌کند. هنگامی که میزان استروژن کاهش بیابد، علائم مختلفی ممکن است پدید بیایند، و کرختی و سوزن سوزن شدن – به ویژه در قسمتهای انتهایی دست‌ها و پاها- یکی از این علائم است.
ایستادن یا نشستن در یک موقعیت ثابت برای مدت زمان طولانی
این شایع‌ترین و شناخته شده‌ترین دلیل احساس سوزش و خارش در انگشتان پا و سایر قسمتهای بدن است. هنگامی که کسی برای مدت بسیار طولانی در یک موقعیت باقی بماند، به خصوص موقعیتی که اندام‌های انتهایی به سمت پایین یا محکم روی یکدیگر قرار گرفته باشند، ممکن است درجریان خون آن منطقه اختلال ایجاد شده و حتی گاهی اعصاب نیز تحت فشار بیش از حد قرار می‌گیرند.
کفش تنگ
احساس خارش و سوزش و به خصوص احساس خواب‌رفتگی در انگشتان ممکن است ناشی از نوعی تحت فشار قرار گرفتن باشد و این اتفاق به احتمال زیاد به خاطر پوشیدن کفش‌هایی است که برای پاهای فرد خیلی تنگ است، مخصوصا کفش‌های پاشنه بلند نوک تیز که باعث وارد شدن فشار بیشتری بر روی انگشتان پا می‌شوند. با این حال، حتی جوراب‌هایی که خیلی تنگ باشند نیز ممکن است احساس مشابهی ایجاد کنند.
گردش خون ضعیف
در برخی موارد احساس سوزن شدن ممکن است ناشی از فقدان جریان خون به پنجه پا باشد که به دلیل عوامل محیطی ایجاد نشده است، بلکه نتیجه این است که بدن قادر به حرکت دادن خون در سرتاسر خود نیست. اندام‌های انتهایی مانند انگشتان پا معمولا بیشتر تحت تاثیر گردش خون ضعیف قرار می‌گیرند؛ زیرا نیروی زیادی برای رساندن خون به آن‌ها لازم است.
چه عوارض دیگری ممکن است باعث سر شدن انگشت شست پا شود؟
بی‌حس شدن انگشت شست پا ممکن است در اثر عوارض دیگری نیز رخ دهد. به عنوان مثال، سر شدن شست پا به علت شکستگی شست پا به احتمال زیاد موجب درد و تورم شدیدی خواهد شد.
تحت فشار قرار گرفتن عصب در ستون فقرات کمری (پایین کمر)، معمولا تنها یک پا را تحت تاثیر قرار داده، درد و بی‌حسی ممکن است تا انگشتان پا کشیده شود.
علائمی که ممکن است همراه با بی‌حسی انگشت پا رخ دهند
بی‌حسی ممکن است با علائم دیگری همراه باشد از جمله:
• اضطراب
• احساس سوزش
• تغییر رنگ پوست یا ناخن شست
• تکرر ادرار
• احساس خارش
• افزایش بی حسی در شست، احساس سوزش و خارش ، یا درد در هنگام پیاده‌روی
• درد در پایین کمر
• اسپاسم عضلانی
• احساس سوزش و گزگز
• جوش و دانه‌های پوستی
• حساسیت به لمس
• درد انگشت شست
علائم جدیای که ممکن است نشان دهنده یک وضعیت تهدید کننده برای زندگی فرد باشند
در بعضی موارد، بی‌حس شدن شست پا با علائمی دیگر همراه است که ممکن است نشانه وضعیتی جدی یا تهدید کننده برای حیات فرد بوده و باید به صورت اورژانسی و بلافاصله مورد ارزیابی قرار گیرند. در صورتی که شما یا کسی که همراه شما است، هرکدام از این علائم تهدید کننده حیات را داشتید بلافاصله از پزشک کمک بگیرید، از جمله:
• گیجی یا از دست دادن هوشیاری حتی برای یک لحظه کوتاه
• تنفس دشوار
• مشکل در راه رفتن
• سرگیجه
• از دست دادن کنترل مثانه یا روده
• از دست دادن بینایی یا تغییر در دید
• فلج
• لکنت زبان
• بی حسی انگشت شست پس از آسیب‌دیدگی کمر
• ضعف (از دست دادن قدرت)
عوارض احتمالی کرخ شدن شست پا چیست؟
هر گونه عوارض مرتبط با بی‌حسی انگشت شست پا می‌تواند پیش‌رونده بوده و بسته به علت اصلی آن متفاوت باشد. از آنجایی که کرختی انگشت شست پا می‌تواند به علت بیماری‌های جدیای باشد، عدم پیگیری درمان ممکن است منجر به ایجاد عوارض و آسیب‌های دائمی شود. اگر هر نوع بی‌حسی مداوم یا نشانه‌های غیر معمول دیگری را تجربه کردید، حتما با پزشک تماس بگیرید. هنگامی که علت اصلی تشخیص داده می‌شود، حتما باید از دستورات و برنامه‌های درمانی پزشک برای کاهش احتمال خطر ابتلا به عوارض مربوط به سر شدن انگشت شست پا پیروی کنید. از جمله این عوارض عبارتند از:
• قطع عضو
• معلولیت
• ناتوانی در راه رفتن
• فلج
• از دست دادن دائمی حس
• درد دائمی
پزشکان از چه روشی برای تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند؟
به منظور تشخیص این بیماری ، پزشک به احتمال زیاد از بیمار چندین سؤال مربوط به بی‌حسی انگشت شست پا خواهد پرسید، از جمله این‌که:
• در کجا احساس کرختی می‌کنید و کدام یک از انگشتان پایتان این مشکل را دارند؟
• آیا بخشی از پا نیز بی‌حس است؟
• از چه زمانی سر شدن شروع شده است؟
• بی‌حسی چقدر طول می‌کشد؟
• آیا فعالیت‌هایی وجود دارد که باعث خواب‌رفتگی و سرشدن شستتان شوند؟
• آیا احساسات دیگری مانند درد، سوزش یا خارش نیز دارید؟
هنگامی که به پزشک مراجعه می‌کنید، احتمالا پزشک آزمایش خون و ادرار نیز برای بررسی دیابت و شاخص‌های عمومی سلامت تجویز خواهد کرد. همچنین از شما در مورد سابقه عمومی پزشکیتان سوال خواهد کرد و به احتمال زیاد شما را معاینه کرده، سپس پاها را برای وضعیت پوست، ماهیچه‌ها، استخوان‌ها و جریان خون مورد بررسی قرار خواهد داد.
عملکرد عصب به وسیله یک “مونوفیلامنت” (یک رشته نایلونی ظریف)، یا یک دیاپازون برای یافتن مناطق بی‌حس شده بررسی می‌شود. اگر پزشک مشکوک به نوروپاتی محیطی باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری مانند مطالعه هدایت عصب و الکترومیوگرافی (EMG) نیز تجویز کند.
بی حسی و خواب رفتگی انگشت پا را چگونه درمان کنیم؟
روش‌های درمان بی‌حسی انگشت شست پا مبتنی برعلل اصلی‌ای است که آن را ایجاد کرده‌اند، و عبارتند از:
تغییر کفش
کفش‌هایی که بیش از حد کوچک یا نوک تیز هستند، انگشتان را با هم فشار داده و در گردش خون وقفه ایجاد می‌کنند. هنگام خرید کفش، اطمینان حاصل کنید که در قسمت پنجه کفش جای کافی برای حرکت انگشتان وجود دارد. کفش همچنین باید با پروناسیون پا- شیوه‌ای که در هنگام راه رفتن فرد پای خود را به زمین می‌رساند- نیز مطابقت داشته باشد.
به عنوان مثال، افرادی که کف پاهایشان صاف است، وقتی راه می‌روند، تمایل دارند که پا را به سمت داخل بچرخانند، در حالی که افرادی که قوس کف پایشان زیاد است، پاهای خود را به سمت بیرون قرار می‌دهند.
اصلاح طرز قرار گرفتن بدن در موقعیت‌های مختلف
نشستن با پاها یا مچ پاهای روی هم انداخته برای مدت زمان طولانی، می‌تواند گردش خون در پا و انگشتان را مختل کند. در صورت امکان پاهای خود را در هنگام نشستن بالاتر قرار داده و انگشتان پای خود را سه بار در روز، هر بار به مدت 5 دقیقه حرکت دهید. حرکت دادن مچ پاها به سمت بالا و پایین، و داخل و خارج نیز باعث جریان یافتن خون در ساق‌ها و پاها می‌شود.
کمپرس گرم
اولین چیزی که باید انجام دهید این است که یک کمپرس گرم در منطقه آسیب دیده قرار دهید. این کار به افزایش خون‌رسانی به ناحیه بی‌حس شده کمک خواهد کرد. علاوه بر این، عضلات و اعصاب آن ناحیه را آرام می‌کند.
• یک کیسه حمام را در آب گرم خیس کنید.
• آن را فشار دهید تا آب اضافی‌اش خارج شود، سپس آن را در ناحیه‌ای که بی‌حس شده است برای 5 تا 7 دقیقه قرار دهید.
• این کار را چندین بار تکرار کنید تا زمانی که احساس کرختی از بین برود.
همچنین می‌توانید دوش اب گرم بگیرید یا از یک پد گرم برای رفع ناراحتی استفاده کنید.
قسمت آسیب دیده را بالا نگه دارید
اگر بی‌حسی در انگشتان به دلیل گردش خون ضعیف باشد، بالاقرار دادن پا نیز کمک کننده خواهد بود. برای بهبود گردش خون، ناحیه‌ای که سر شده را برای چندین دقیقه بالا نگه دارید. هنگامی که جریان خون در منطقه بی‌حس شده به حالت عادی باز گردد، بی‌حسی نیز از بین می‌رود. شما می‌توانید پنچه‌های پای خود را روی چند بالش قرار دهید تا آن‌ها را بالا نگه دارید.
ویتامین B بیشتری مصرف کنید
برای جلوگیری از خواب‌رفتگی و احساس سوزن شدن در انگشتان پا، ضروری است که غذاهایی با ویتامین B بخصوص ویتامین‌های B6 و B12 مصرف کنید. این ویتامینها برای عملکرد سالم اعصاب ضروری بوده و کمبود آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد بی‌حسی در انگشتان پا شود.
• مواد غذایی حاوی میزان بالایی ویتامین B6 و B12 را در رژیم غذایی خود قرار دهید. برخی از غذاهایی که منبع غنی این ویتامینها هستند عبارتند از: غلات غنی‌شده، تخم مرغ، آووکادو، موز، گوشت، لوبیا، ماهی، بلغور جو دوسر، شیر، پنیر، ماست، آجیل، دانه‌ها و میوه‌های خشک.
• حتی می‌توانید از یک مکمل “ب کمپلکس” دو بار در روز مصرف کنید. برای دوز مناسب و نوع مکمل، با پزشک خود مشورت کنید.
ماساژ
ماساژ دادن انگشتان پا زمانی که کرخت شده‌اند، راه دیگری برای مقابله با این مشکل است. این کار گردش خون را افزایش می‌دهد و به نوبه خود باعث کاهش بی‌حسی می‌شود. علاوه بر این، این کار به تحریک اعصاب و عضلات کمک کرده، و در نتیجه عملکرد کلی آن‌ها را بهبود می‌بخشد.
• مقداری روغن زیتون، روغن نارگیل یا روغن خردل گرم را کف دست بریزید.
• آن را روی ناحیه‌ای که سر شده بمالید.
• حداقل برای 5 دقیقه آن ناحیه را با حرکات دایره‌ای، محکم با انگشتانتان ماساژ دهید.
• در صورت نیاز این عمل را تکرار کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی یکی از راه‌های کم خطر و مطمئن برای درمان بی حسی انگشتان پا می‌باشد.
طب سوزنی مبتنی بر نظریه انرژی‌ای ، به نام “چی” است که جریان، تعادل و ریتم آن، عملکرد درست و سالم بدن، ذهن و روح را حفظ می‌کند. برخی عوامل داخلی و خارجی هستند که ممکن است جریان “چی”را مختل کنند. همچنین برخی عوامل مشروط وجود دارند که ممکن است افراد را مستعد انواع خاصی از عوارض کنند. پزشک طب سوزنی، مبانی زیادی را برای درک تعادل منحصر به فرد هر بیمار و پیدا کردن موثرترین درمان برای مشکلات آن فرد در نظر می‌گیرد. روش‌های درمانی‌ای برای بی‌حسی وجود دارند که خاص طب سوزنی هستند.
فیزیوتراپی
پس از انجام ارزیابی و معاینات کامل توسط متخصص طبی فیزیکی یک برنامه درمانی خاص بر اساس اهداف و نیاز بیمار طراحی می‌شود. هدف از انجام فیزیوتراپی کاهش درد، افزایش احساس در پاها، افزایش قدرت و دامنه حرکتی و تعادل بهتر برای راه رفتن بدون آسیب دیدن است. برای کاهش درد و بهبود حساسیت روش‌های بسیاری مانند روش غیر تهاجمی لیزر‌درمانی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. تحقیقات نشان داده است که نور مادون قرمز آزادسازی اکسید نیتریک که باعث بهبود گردش خون است، همچنین حساسیت و بهبود بافت زخم‌های دیابتی را افزایش می‌دهد.
کاردرمانی
هنگامی که آسیبی مثل کرختی پنجه پا اتفاق می‌افتد، به ویژه در موارد مزمن مانند نوروپاتی دیابتی، ممکن است کار کردن برای فرد بسیار سخت شود، به خصوص اگر کار به صورت ایستاده باشد. کاردرمانی یک روش جامع برای کمک به درمان آسیب‌‌دیدگی‌ها و بیماری‌های افراد است تا بتوانند به خوبی از عهده فعالیت‌های روزانه خود برآمده و کار خود را انجام دهند. بعضی از پزشکان با بیمارانی در یک زمینه خاص مانند آرتریت یا آسیب‌های نخاعی کار می‌کنند. آن‌ها می‌توانند به افراد درباره اقدامات ایمنی در محل کار، تمریناتی برای تقویت عضلات و مهارت‌هایی برای مقابله با بیماری راهنمایی‌های لازم را ارائه کنند.
ورزش کردن
نشستن یا ایستادن در یک مکان برای مدت زمان طولانی و یا عدم فعالیت فیزیکی می‌تواند گردش خون در انگشتان پا را کاهش دهد. به منظور بهبود گردش خون، برای حداقل 30 دقیقه ، و لااقل 4 روز در هفته ورزش‌هایی با شدت متوسط انجام دهید.
سعی کنید یک پیاده روی کوتاه مدت داشته باشید و یا حتی هنگامی که نشسته‌اید فقط پای خود را به اطراف حرکت دهید.
• تمرینات ورزشی منظم، علاوه بر کمک به از بین بردن خواب‌رفتگی‌های گاه به گاه، همچنین می‌تواند اساسا از ابتلا به بی‌حسی جلوگیری کند. سعی کنید برخی فعالیت‌های فیزیکی را به برنامه روزانه خود اضافه کنید، حتی اگر این کار فقط یک پیاده روی کوتاه باشد.
• تمرینات پر فشار مانند دویدن در بعضی افراد ممکن است باعث ایجاد بی‌حسی در پاها و پنجه‌ها شود، بنابراین ورزش‌های کم فشارتری مانند شنا و دوچرخه سواری را امتحان کنید.
• قبل از تمرین بدن خود را به خوبی کشش دهید، کفش ورزشی مناسب بپوشید، و روی سطوح هموار ورزش کنید.
هنگام ورزش، کفش‌های راحت و مناسب پایتان که پنجه‌ی پهنی داشته، به خوبی از پا محافظت کرده و تخت مناسبی دارد بپوشید. هر زمان که ممکن است، تمرینات کم فشاری مانند دوچرخه سواری و یا پیاده روی را انجام دهید تا از فشار وارده بر پاها و پنجه‌های پای خود بکاهید.