مشخصه اصلی پیچ خوردگی مچ پا عارضه‌ای است که آسیب دیدگی و پاره شدن بافت نرم و رباط مچ پا است. رباط خارجی بیش از دیگر رباط ها در اثر پیچ خوردگی مچ پا و دررفتگی مچ پا آسیب می‌بیند.
رباط نوار محکم بافت پیوندی اتصال دهنده استخوان به استخوان است. رباط خارجی مچ پا از سه نوار بافت پیوندی تشکیل می‌شود و استخوان نازک نی (فیبولا) را به استخوان قاپ (تالوس) و پاشنه متصل می‌کند.
در مجموع می‌توان گفت که کارکرد رباط خارجی ممانعت از چرخش رو به داخل بیش از اندازه (اینورژن) پا و مچ پا است. اما اگر شدت این چرخش زیاد و فراتر از میزان تحمل رباط باشد، پارگی رباط و پاره شدن تاندون پا رخ می‌دهد. این عارضه همان پیچ‌خوردگی و دررفتگی (رگ به رگ شدن) مچ پا است و شدت آن از پارگی کوچک جزیی همراه با درد کم تا پارگی کامل با درد طاقت فرسا متغیر است.
پیچ خوردگی یا دررفتگی مچ پا از نظر شدت آسیب به سه درجه به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
•پیچ خوردگی درجه 1: در این نوع پیچ خوردگی مچ پا تعداد اندکی از فیبرهای رباط پاره می‌شود و در نتیجه بیمار درد کمی احساس می کند که فعالیت‌هایش را مختل نمی‌سازد و همچنان عملکردی 100% دارد.
• پیچ خوردگی درجه 2: تعداد قابل ملاحظه‌ای از فیبرهای رباط پاره می‌شود و به تبع آن، عملکرد بیمار تا حدی کاهش می‌یابد و مفصل نیز تاحدی دچار ناپایداری می‌شود.
•پیچ خوردگی درجه 3: تمام فیبرهای رباط خارجی پاره می‌شود و در اثر آن پارگی کامل، بیمار تقریباً ناتوان می‌شود و مفصل نیز دچار ناپایداری قابل توجه می‌شود.
اکثر موارد پیچ خوردگی مچ پا از نوع درجه 2 است.
علائم و نشانه ها
بیماران در زمان آسیب با علایم پیچ خوردگی مچ پا مانند صدای شکستن، کلیک یا پارگی واضحی روبه رو می شوند و پس از آن با درد مچ پا و احتمالاً ورم قسمت بیرونی مچ پا برخورد میکنند. بیماران در موارد پیچ‌خوردگی جزیی مچ پا می‌توانند فعالیت‌های خود را مانند گذشته انجام دهند، هر چند این کار به بهای افزایش درد، ورم و خشکی و گرفتگی مچ پا پس از استراحت، به ویژه پس از خواب شبانه در صبح، تمام خواهد شد.
در موارد وخیم تر پیچ خوردگی مچ پا، درد در زمان آسیب دیدگی شدیدتر است و ورم بخش خارجی مچ پا نیز سریع تر (ظرف چند ساعت نخست پس از جراحی) شروع می‌شود. ممکن است بیمار هنگام راه رفتن بلنگد یا پا به دلیل بروز درد نتواند وزن بدن را تحمل کند، ضمناً بیمار معمولاً در روزهای آتی با کبودی و خشکی و گرفتگی نیز مواجه می‌شود.
بیمارانی که دچار پیچ خوردگی مچ پا یا دررفتگی مچ پا می شوند عموماً در اثر محکم لمس کردن بخش خارجی مچ پا دچار درد و ناراحتی می‌شوند و دردشان به دلیل انجام حرکت‌هایی، مانند رو به داخل چرخیدن پا، اینورژن به ویژه در ترکیب با پلانتار فلکشن یعنی رو به پایین بودن پا و مچ پا، تشدید می‌شود که موجب کشیدگی رباط خارجی می‌شود.
پیچ‌خوردگی مچ پا در واقع کشیده شدن یا پارگی تاندون مچ پا و یا پارگی یک یا چند رباط مچ پا است.
علائم پیچ خوردگی مچ پا عبارتند از:
- درد مچ پا، دردناکی و تورم
کوفتگی و کبودی مچ پا
ایجاد درد هنگام حرکت
عدم تحمل تمام وزن روی مچ پا
علت ها و دلایل
پیچ خوردگی مچ پا معمولاً هنگام انجام فعالیت‌های شامل پرش و فرود یا تغییر جهت ناگهانی، به ویژه روی سطوح ناهموار، در ورزش‌هایی مانند بسکتبال، فوتبال، والیبال و نتبال رخ می‌دهد. مکانیسم معمول آسیب عبارت است از ترکیبی از چرخش رو به داخل شدید پا (اینورژن) و رو به پایین بودن پا و مچ پا در زمان تحمل وزن. بازیکن گاهی اوقات پس از یک پرش بلند فرود نامناسبی دارد و در نتیجه مچ پا می‌چرخد یا این که طی اتفاقی متداول تر یک بازیکن روی پای بازیکن رقیب فرود می‌آید و در نتیجه پا و مچ پا بیش از اندازه به سمت داخل می‌چرخد و رباط خارجی آسیب می‌بیند. بیمارانی که مرتب مچ پایشان پیچ می‌خورد، در حقیقت چون پایداری مفصلی آن ها کاهش یافته است، مچ پایشان حتی روی سطوح صاف یا هنگام انجام فعالیت‌های روزمره نیز می‌چرخد و پیچ می‌خورد.
تشخیص
متخصص فیزیوتراپی معمولاً می‌تواند با معاینه و بررسی سابقه پزشکی بیمار به درستی پیچ خوردگی مچ پا را تشخیص دهد. انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند پرتونگاری (اشعه ایکس)، اولتراسوند، ام.آر.آی. یا سی.تی.اسکن غالباً جهت تایید تشخیص و رد احتمال وجود صدمه‌های دیگری مانند شکستگی ضرورت می‌یابد.
راه ها و روش های درمان
نتایج درمان پیچ خوردگی مچ پا در صورت مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص صحیح در اکثر مواقع موفقیت آمیز خواهد بود. سرعت بهبود به شدت آسیب دیدگی بستگی دارد. بر اساس قاعده‌ای کلی تراکم رباط و میزان ناپایداری نقش مهمی را در سرعت بهبود ایفاء می‌کند. آسیب دیدگی درجه 1 و 2 پس از گذشت 4 تا 8 هفته و آسیب دیدگی درجه 3 ظرف 3 تا 4 ماه بهبود می‌یابد.
فیزیوتراپی
درمان اولیه بر روی محافظت از رباط، کاهش درد و تورم و بازیابی توانایی حرکتی متمرکز می‌شود. همگام با پیشرفت برنامه‌های فیزیوتراپی تمرین‌های ایروبیک (هوازی)، انعطاف پذیری و تقویت انجام می‌شود و همچنین حالت اندامی صحیح و تکنیک‌های خاص محافظت از رباط و مچ پا نیز به بیمار آموزش داده می‌شود تا وی هرچه سریع‌تر بتواند مانند گذشته به فعالیت بپردازد.
درمان پیچ خوردگی درجه 1 ـ 2: درمان این نوع پیچ خوردگی‌ها با ثابت نگه داشتن رباط و مفصل شروع می‌شود. فیزیوتراپی بر مبنای درمان علائم بیمار مانند درمان درد مچ پا با استفاده از وسایل ثابت نگه دارنده و شروع ورزش های کششی و تقویتی و برنامه توانبخشی عملکردی ادامه می‌یابد.
درمان پیچ خوردگی درجه 3: این نوع پیچ خوردگی مچ پا نیاز به عمل جراحی دارد، به ویژه اگر ساختارهای دیگری (مانند تاندون‌ها یا رباط‌های دیگر مچ پا) صدمه دیده باشد. ترمیم رباط نیز گاهی ضرورت می‌یابد. فیزیوتراپی بر مبنای قواعد پس از عمل بر بازیابی توانایی حرکتی، قدرت و عملکرد متمرکز می‌شود. شروع کامل فعالیت‌ها به موارد زیر بستگی دارد:
• بازیابی دامنه حرکتی کامل و بدون درد
• گام برداشتن بدون کمک و بدون لنگیدن
• بازیابی قدرت عضله آسیب دیده به میزان 90 درصد
• انجام مجدد فعالیت‌های عملکردی با تمرکز بر آموزش تکنیک‌ها و حالت اندامی صحیح
مداخله‌های معمول فیزیوتراپی این عارضه عبارت‌اند از:
• روش درمان با دست (منوال تراپی یا MTT): این روش با هدف بازیابی توانایی و دامنه حرکتی مچ پا، ماساژ بافت نرم، ماساژ مالشی عمیق و تحرک مفصل توسط متخصص فیزیوتراپی انجام می شود
• ورزش و حرکت‌های اصلاحی (TE): انجام ورزش های کششی و تقویتی برای بازیابی دامنه حرکتی و قدرت با هدف پایدارسازی و محافظت از مچ پا و رباط آسیب دیده
• مدالیته‌ها: کاهش درد و التهاب رباط و مچ پا، استفاده از اولتراسوند، تحریک الکتریکی، یخ، لیزر سرد و … را شامل می‌شود.
• برنامه خانگی تمرین‌های کششی، پایدارسازی و تقویتی و نیز توصیه‌هایی در زمینه روش صحیح انجام وظایف روزانه و بهبود سطح عملکرد را دربرمی‌گیرد.
ورزش ها و تمرینات توانبخشی
به محض آن که بتوانید فشار را روی برجستگی کف پا تحمل کنید، می‌توانید تمرین‌های کششی را با انجام حرکت کششی به کمک حوله شروع کنید. هرگاه انجام این تمرین آسان شد، تمرین‌هایی مانند کشش عضله ساق پا و کشش عضله سولئوس را شروع کنید. زمانی می‌توانید حرکت‌های شماره 4 و 5 را انجام دهید که افزایش تورم مچ پا متوقف شده باشد. هرگاه بتوانید بدون درد روی مچ پای آسیب دیده بایستید، مجاز به انجام تمرین‌های 6 تا 10 خواهید بود.
کشش به کمک حوله
روی سطح سختی بنشینید و پای آسیب دیده را در مقابل خود دراز کنید. حوله‌ای را دور برجستگی کف پا بیاندازید و حوله را به سمت خود در حالی بکشید که زانو را صاف نگه داشته اید. 30 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را 3 بار تکرار کنید.
کشش عضله ساق پا در حالت ایستاده
رو به روی دیوار بایستید و دست ها را روی دیوار رو به روی چشم‌ها قرار دهید. پای آسیب دیده را عقب و پای سالم را جلو بگذارید و پاشنه پای آسیب دیده را روی زمین بگذارید. کف پای آسیب دیده را اندکی به سمت داخل بچرخانید. به آرامی به سمت دیوار تا جایی خم شوید که در پشت عضله ساق پا احساس کشش کنید. 30 ثانیه در این حالت بمانید. چند بار در روز این حرکت را انجام دهید.
کشش عضله سولئوس در حالت ایستاده
روبه روی دیوار بایستید و دست‌ها را روی دیوار رو به روی چشم‌ها قرار دهید. هر دو زانو را کمی خم کنید، پای آسیب دیده را کمی عقب تر از پای سالم بگذارید و به آرامی به سمت دیوار تا جایی خم شوید که کشش را در عضله ساق پا احساس کنید. مجدداً پنجه پای آسیب دیده را مانند حرکت قبل اندکی به سمت داخل بچرخانید و پاشنه را روی زمین نگه دارید. 30 ثانیه در این حالت بمانید، سپس به حالت ایستاده برگردید. این حرکت را 3 بار انجام دهید.
دامنه حرکتی مچ پا
این حرکت را می‌توانید در حال نشسته یا خوابیده انجام دهید. با کف پا هر یک از حروف الفبا را در هوا ترسیم کنید. این تمرین باعث می‌شود تا مچ پا در تمام جهات حرکت کند. دو بار این تمرین را انجام دهید.
تمرین با تراباند
A. حرکت دورسی فلکشن در برابر مقاومت : در جایی بنشینید که وقتی پا را دراز می‌کنید، کف پا نزدیک در باشد. کش لوله‌ای تراباند را دور برجستگی کف پا بپیچید و سر دیگرش را گره بزنید و آن را لای در گذاشته و در را ببندید. پنجه را به سمت صورت بکشید. به آهستگی به موقعیت اول برگردید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
b. حرکت پلانتار فلکشن در برابر مقاومت :بنشینید و پای آسیب دیده را دراز کنید، بخش میانی تراباند را دور برجستگی کف پا بیاندازید. دو سر باند را با دو دست بگیرید. برجستگی کف پا و پنجه را حین کشیدن تراباند به آهستگی به سمت پایین فشار دهید. به حالت اول برگردید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
c. حرکت اینورژن در برابر مقاومت :بنشینید، هر دو پا را دراز کنید و پای سالم را روی مچ پای آسیب دیده بگذارید. تراباند را دور برجستگی کف پای آسیب دیده بپیچید و سپس آن را به گونه‌ای دور کف پای سالم بیاندازید که یک سر تراباند ثابت شود. سر دیگر باند را در دست بگیرید. کف پای آسیب دیده را به سمت داخل و بالا بچرخانید. تراباند در اثر این حرکت کشیده خواهد شد. به حالت اول برگردید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای، تکرار کنید.
D. حرکت اورژن در برابر مقاومت
بنشینید، هر دو پا را دراز کنید و نوار لوله‌ای را دور هر دو پا بیاندازید، به آهستگی پای آسیب دیده را به سمت بالا و بیرون بچرخانید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای تکرار کنید.
بالا بردن پاشنه
برای حفظ تعادل پشت صندلی بایستید، پاشنه‌ها را بلند کنید، 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اول برگردید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای تکرار کنید.
بالا بردن پنجه
در حالت طبیعی بایستید و وزن خود را روی هر دو پا بیاندازید. بدن را روی پاشنه‌ها به عقب تاب دهید تا پنجه‌ها از روی زمین بلند شود. 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را در 3 نوبت 10 مرتبه‌ای تکرار کنید.