آرتروز زانو (علل،علائم و درمان آن)

آرتروز زانو یک بیماری تخریبی در مفصل است و از شایعترین دلایل ایجاد درد در افراد بالای چهل سال است که میزان ابتلا در خانم‌ها بیشتر از آقایان است. از علائم آرتروز زانو می‌توان خشکی مفصل و ضعف عضلات اطراف ناحیه مفصل را نام برد.

برای درمان آرتروز زانو لازم است تا مواردی مانند تغذیه، کنترل وزن و پرهیز از چاقی، انجام تمرینات ورزشی مناسب، درمان‌های فیزیوتراپی و … را پیگیری نمود تا به کاهش درد و بهبودی کامل مبتلایان به زانو درد کمک شود.

چاقی و آرتروز زانو

چاقی خطر ابتلا به آرتروز زانو و لگن را در مردان افزایش می دهد. مردان چاق اگر می‌خواهند به آرتروز دچار نشوند باید وزن خود را کم کنند.

پژوهشگران در سوئد با بررسی ۲۶۰۰ فرد سالمند متوجه شدند، چاقی، خطر ابتلا به آرتروز زانو را در مردان و زنان افزایش می دهد، اما آرتروز مفصل لگن را فقط در مردان چاق افزایش می‌دهد.

بر پایه یافته‌های این پژوهش، نیاز به تعویض مفصل زانو در افراد چاق به مراتب بیش از افراد دارای وزن طبیعی است. چاقی یکی از شایعترین علل مرگ و میر و معلولیت در افراد است، و تنها راه مقابله با آن اصلاح سبک زندگی است.

رژیم غذایی برای آرتروز زانو

تغذیه مناسب، کلید اصلی جلوگیری از انواع بیماری‌ها از جمله آرتروز است. اولین مرحله اصلی در درمان آرتروز، رساندن وزن به حد ایده آل است. وزن اضافی باعث ایجاد فشار بر روی مفاصل و در نتیجه عوارض آرتروز می‌گردد.

در رعایت رژیم غذایی موارد زیر را در نظر بگیرید:

حاوی فیبر بیشتری باشد (فاقد مواد شیمیایی آلوده که باعث ایجاد استرس در بدن می شود)
مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزی‌جات تازه
مصرف دانه‌ها و غلات سبوس‌دار
مصرف ماهی‌های آب‌های سرد از جمله ماهی آزاد (سالمون)
از مصرف چربی‌های اشباع، روغن‌های هیدروژنه یا جامد، غذاهای پرچرب و سرخ کرده و شکر اجتناب کنید، چرا که این مواد غذایی باعث ایجاد اسیدیته بالای محیط داخلی مفاصل شده، و این حالت موجب درد بیشتری در مفاصل و در نتیجه التهابات آنها می‌شود.
مصرف میوه، سبزی، غلات کامل (تصفیه نشده وسبوس دار)، آجیل، دانه‌های خوراکی و ماهی باعث کاهش التهاب مفاصل یا آرتروز می‌شوند.
گوشت های پرچرب، تخم مرغ، مارگارین، کره، کافئین، الکل، شکر سفید، تنباکو و محصولات لبنی باید از رژیم غذایی حذف شوند.
در حدود یک سوم از افرادی که از بیماری آرتریت روماتوئید رنج می‌برند به سولانین‌ها و یا بعضی گیاهان حساس‌اند، که از آن جمله می‌توان سیب زمینی، فلفل‌ها، بادمجان، گوجه فرنگی و تنباکو را نام برد که باید از رژیم غذایی این گروه از افراد حذف گردد.
توصیه می شود که حداقل ۶ تا ۸ لیوان آب در طول روز جهت دفع سموم از بدن مصرف شود.

غذاهای مفید برای آرتروز زانو

غذاهای مفید برای آرتروز زانو که می‌توان مصرف نمود، شامل موارد زیر است:

سبزیجات برگ سبز مانند جعفری، شاهی، کرفس ، کلم پیچ
هویج
جو دو سر، محصولات تهیه شده از گندم
محصولات تهیه شده از سویا
غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، ارزن، جو، گندم، جوی دو سر
ماهی‌های آب‌های سرد مانند ماهی آزاد ساردین، شاه ماهی

غذاهای مضر برای آرتروز زانو

تحقیقات نشان داده که علائم آرتروز، حتی در کسانی که آرتریت روماتوئید دارند، کاهش خواهد یافت، به شرط آن که این افراد با یک رژیم گیاهخواری سازش یابند. این رژیم فاقد غذاهای با منشاء حیوانی به خصوص محصولات لبنی است.

غذاهای مضر برای آرتروز زانو که نباید در این بیماری مصرف شوند، شامل گروه‌های زیر است:

مهار کننده‌های جذب کلسیم: گوشت قرمز، لبنیات ، تخم مرغ، جوجه، الکل، قهوه ، شکر تصفیه شده، اکثر شیرینی جات، نمک اضافی
غذاهای دارای اگزالات بالا: ریواس، زغال اخته، آلوها ، کنگر، اسفناج
غذاهای خانواده گیاهان تاج‌ریزی‌ها: گوجه فرنگی، بادمجان، سیب زمینی، فلفل‌ها، تنباکو
غذاهایی که موجب تورم و آب آوردگی می‌شوند‌: گندم سیاه، لبنیات، کلیه چربی‌های حیوانی، مغزها و آجیل‌ها، دانه‌های چرب دار، کره حاصل از دانه‌ها.

با خوردن میوه و سبزی خود را در مقابل آرتروز محافظت کنید

محققان و متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که با خوردن میوه و سبزی، خود را در مقابل آرتروز محافظت کنید. همچنین نوشیدن یک لیوان آب پرتقال در روز می تواند آرتروز را از شما دور کند.

تحقیقات نشان می دهد که نوع خاصی کاروتن ترکیبی، که غالبا در برخی میوه‌ها و سبزی‌ها یافت می‌شود، می‌تواند عامل این مساله باشد. یافته‌های قبلی دانشمندان نشان داده بود که کاروتن – ماده زرد و نارنجی رنگ میوه‌ها و سبزی‌ها – می‌تواند با اثرات آنتی‌اکسیدان خود التهاب را کاهش دهد.

تحقیقات نشان می‌دهد: افرادی که بیشترین مصرف بتا – کریپتوزانتین و زیگزانتین – را داشتند، حدود نصف دیگران در خطر ابتلا به التهاب مفصلی بودند.

محققان می گویند این اطلاعات ثابت کرد که برخی آنتی اکسیدان‌های غذایی، مانند کاروتن‌های بتا کریپتوزانتین و زیگزانتین، و همچنین ویتامین C می توانند افراد را در مقابل آرتروز محافظت کنند.

روش‌های درمان آرتروز زانو

برای درمان آرتروز زانو روش‌های محتلفی وجود دارد که در ادامه بررسی می‌نماییم.

درمان در این بیماری چگونه است؟

معمولا درمان چهار مرحله دارد؛ که در مرحله ی ۱ و ۲ سعی می‌‌شود با استفاده از فیزیوتراپی، ورزش و درمان با میدان مغناطیسی (مگنت ‌تراپی) اوضاع را بهتر کرد.

جالب است بدانید که موثر بودن میدان مغناطیسی در درمان آرتروز زمانی کشف شد، که بیماران مبتلا به سرطان مجبور بودند به مدت ۴ هفته تحت درمان با MRI قرار بگیرند تا پزشکان رشد تومور را در آنها بررسی کنند.

تعجب‌ آور این بود که بعد از یک سال، آن دسته از بیماران که آرتروز هم داشتند، خیلی بهتر شدند. البته درمان‌های دیگری، مثل تزریق اسید هیالورونیک یا استفاده از قرص‌های کندرویتین و گلوکزآمین هم وجود دارد.

چه زمانی کار به جراحی می ‌کشد؟

از درجه ی ۲ به بعد، باید جراحی انجام شود. تا ۲۰ سال پیش که آرتروسکوپی، یعنی همان جراحی بسته را نداشتیم، اگر مینیسک یک ورزشکار پاره می‌شد، جراح، زانو را با شکاف بزرگ باز می‌کرد، و تمام مینیسکی را که قسمتی از آن پاره شده بود، بر می‌داشت و چون فنری وسط غضروف استخوان نبود که بتواند فشار را از بالا به پایین بگیرد، آرتروز به وجود می ‌آمد، و منجر به شکستن و راست‌ کردن محور زانو تا تعویض مفصل می‌‌شد.

اما امروزه با استفاده از روش‌های جدیدتر مثل آرتروسکوپی، فقط همان قسمت پاره شده ی مینیسک را بر می ‌دارند، یعنی ۲۰ تا ۲۵ درصد آن برداشته می ‌شود و حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد آن هنوز در مفصل است، که می‌ تواند فشار را قبول کند.

آرتروسکوپی (Arthroscopy) روشی با تهاجم اندک و با عوارض بسیار کمتر از جراحی باز زانو است که در میان مفاصل، آرتروسکوپی زانو بیشتر از دیگر مفاصل رایج شده است.

در روش آرتروسکوپی، با استفاده از دو سوراخ کوچک که از یکی از آنها تلسکوپ وارد می‌ شود، تمام جزئیات عمل را می‌توان بر صفحه بزرگی نمایش داد.

تعویض مفصل زانو، آخرین مرحله درمان در آرتروز زانو

گاهی به علت انحراف زانو، اقدامات جراحی که به منظور اصلاح برای زانو صورت می‌گیرد مفید است، که برای پیشگیری این اعمال مفیدترند، و همچنین آخرین اقدام در موارد پیشرفت آرتروز زانو، تعویض مفصل زانو، که استفاده از مفصل مصنوعی باعث بی دردی در زانو شده، اما مشکلات و مسائل خاص خود را دارد، که به عنوان آخرین مرحله درمان نجات بخش است.

آیا داروی آرتروز زانو وجود دارد؟

تزریق ماده ژله به داخل مفصل، چنانچه از سوی پزشک انتخاب و تزریق شوند، به طور جدی باعث بهبودی شکایات بیماران می شوند. داروها در درمان آرتروز زانو نقش بسیار کمی دارند، و معمولا مصرف انواع داروهای مسکن در این بیماری برای کاهش درد زانو مورد استفاده قرار می گیرند.

داروهای مسکن مانند استامینفون، دیکلوفناک، ایندومتاسین، سلکسیب، بهتر است تحت نظر پزشک مصرف شوند، و در صورتی که این داروها زیاد مصرف شوند، ممکن است بیمار به توصیه‌های بهداشتی و دستورات پزشک توجه نکرده، و باعث پیشرفت آرتروز شود.

به علاوه؛ این داروها عوارض گوارشی داشته، و چنانچه برای مدت طولانی مصرف شوند، عوارض کلیوی به وجود می آوردند. همچنین داروهای موضعی مانند کپسایسین، اثرات شناخته شده دارند و عوارض کلی در بدن ندارند.

با توجه به تمامی تبلیغات صورت گرفته در ترمیم غضروف در برخی از داروها، تاکنون اثرات ترمیمی این داروها اثبات نشده، و ممکن است که بیشتر نقش ضد درد داشته باشد.

آیا لیزر هم در جراحی زانو کاربرد دارد؟

بله، لیزر درمان موثری است، و از خواصی که دارد و هنوز هم کاملا کشف نشده، این است که بیمارانی که تحت این نوع جراحی قرار گرفته‌اند، بعد از عمل درد بسیار کمتری دارند. دکتر اولو (اولین کسی که در سال ۱۹۸۵ لیزر را در جراحی آرتروسکوپی استفاده کرد) معتقد است که فشار وارده به اعصاب مفصلی، در لیزر کمتر است.

از دیگر مزایای لیزر این است که بعد از عمل جراحی، خونریزی وجود ندارد، و مهم تر از همه اینکه با لیزر می‌توان خیلی دقیق‌‌تر غضروف شل شده را سفت کرد، در صورتی که با تیغ اگر بخواهیم ریش ریش‌های غضروفی را برداریم، ممکن است قسمت‌های سالم هم برداشته شود.

سعی این است که با هر تکنیکی که می‌ شود، غضروف سطح مفصلی یا مفصل خود بیمار را نگه داریم، چون اگر ما زود تصمیم به برداشتن سطح مفصل و تعویض آن با پروتز بگیریم، بیمار قادر به استفاده از تکنولوژی سلول‌های بنیادی نخواهد بود.

درمان آرتروز با استفاده از سلول‌های بنیادی

یکی از روش‌های جدید درمانی، کشت و تکثیر سلول‌های غضروفی در بیرون بدن، و سپس پیوند دوباره به مفصل آسیب ‌دیده است، که برای این کار نیاز به تکنیک‌های بسیار پیشرفته، و فراهم شدن شرایط مناسب جهت رشد و تکثیر سلول‌ها است. این روش بسیار موثر بوده و در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

البته، استفاده از این روش‌ها تنها در مواردی که بیمار به موقع به پزشک مراجعه کرده و زخم‌های غضروفی اندازه کوچک تا متوسط داشته باشند، امکان ‌پذیر است، و در صورت مراجعه دیر هنگام بیمار و تخریب تمام غضروف مفصلی، تنها راه درمان، تعویض کل مفصل و استفاده از مفصل مصنوعی است.

توصیه‌هایی برای مبتلایان به آرتروز زانو

توضیه‌های زیر می‌تواند به مبتلایان به آرتروز زانو کمک نماید.

از انجام دادن حرکات شدید، ناگهانی و غیر معمول زانو خودداری کنید.
افراد مسن (به ویژه مبتلا به آرتروز زانو) باید از نشستن در وضعیت هایی که نیاز به خم کردن زانو دارد، نظیر چهار زانو و دو زانو نشستن، خودداری کنند. به این افراد توصیه می‌شود حتی الامکان روی زانو ننشینند، و برای نشستن از مبل یا صندلی راحتی استفاده کنند.
افراد مبتلا به این درد، باید هنگام بلند شدن از صندلی، ابتدا دست‌های خود را روی دسته‌های صندلی قرار دهند، و خود را کمی به سمت جلو بکشند، بعد با فشار دست‌ها از روی صندلی بلند شوند.
روزانه حداقل ۳۰ دقیقه پیاده روی کنند.
حتی الامکان کمتر از پلکان بالا و پایین روند، اما در صورت نیاز به ویژه زمانی که درد زانو شدت پیدا کرده از پهلو، از پله‌ها پایین یا بالا بروند.
استفاده از سطوح شیب‌دار به جای پلکان به همه افراد به ویژه مبتلایان به درد زانو توصیه می‌شود.
در مواردی که آرتروز بسیار پیشرفت کرده است، بیماران مبتلا باید پشت میز، نماز بخوانند. به این ترتیب که هنگام سجده، روی صندلی بنشینند و پیشانی خود را روی میزی که مهر روی آن است قرار دهند.
ممکن است تغییر ناگهانی نوع فعالیت‌های روزمره، به زانو آسیب برساند. لذا بهتر است، این تغییرات یکباره صورت نگیرد.
همواره باید از کفشهای خوب و با اندازه مناسب استفاده کرد. از پوشیدن کفش ها، صندل‌ها و دمپایی‌هایی که کف لغزنده دارند، خودداری شود.
از پوشیدن کفش‌های سفت و خشک اجتناب شود . این کفش‌ها، مانع انجام حرکات طبیعی مچ پا می‌شوند و زانوها را در معرض فشار ثانویه و شدید قرار می دهند.

ما باید با انجام حرکت درمانی، ماساژ، آب درمانی، حمام با آب دریا، درمان با آفتاب، مصرف نمک‌های معدنی از گسترش این بیماری جلوگیری کنیم.

حرکات درمانی و اهداف آن

هدف از انجام حرکات درمانی شامل موارد زیر است:

حفظ و نگهداری، نرمش و سهولت حرکت مفاصل، بطوریکه هر چه بیشتر آنها را وادار به حرکت طبیعی خود سازیم.
حفظ و نگهداری حالت عادی
عادی ساختن جریان عمومی خون؛ که موجب تغذیه بهتر مفاصل خواهد شد می‌باشد. این حرکات باید بدون فشار و در مواقعی انجام گیرد که درد وجود ندارد، زیرا حرکات ناشیانه و با فشار وضع مفصل را بدتر می‌کند.

ماساژ درمانی

اگر ماساژ به درستی انجام شود، موجب رفع گرفتگی عضلات شده، و با سرعت بخشیدن به جریان خون تغذیه مناطق آسیب دیده را آسان ساخته، و به تدریج حرکات مفصلی را طبیعی می‌سازد.

این عمل باید توسط افراد مجرب و ماهر انجام گیرد، زیرا ماساژ با فشار زیاد باعث خون مردگی، آسیب دیدن بافت‌ها، وخیم‌تر کردن انقباضات و بالاخره التهاب بیشتر مریض می‌شود.

در آرتروز، ماساژ مفصل لگن و زانو ضروری نیست، ولی در تمام ستون فقرات، شانه، گردن و یا نقاطی که اختلال جریان خون سیاهرگی وجود دارد، ماساژ نتایج مفیدی در بر دارد.

درمان فیزیوتراپی مفصل ران

درمان فیزیوتراپی و پیش‌گیری‌های روزانه در آرتروز مفصل ران عبارتند از:

پیاده‌روی (سرپا ایستادن و ورزش‌های سر خود زیان آور است.)
پیاده‌روی تا هنگامی مجاز است که درد ظاهر نشده است.
استفاده از عصا فشار بر روی مفاصل را کم می‌کند.
پیاده‌روی نباید سریع و با قدم‌های بلند انجام گیرد.
خانم‌های خانه ‌دار برای حمل اشیاء از زنبیل‌های چرخدار استفاده کنند.
برای ظرفشویی، سبزی پاک کردن، صبحانه حتی تلفن از چهار پایه استفاده نشود.
حتی ‌الامکان از توالت فرنگی یا صندلی‌های مخصوص استفاده شود.

بهبود سائیدگی و درد مفاصل (آرتروز)

سائیدگی مفاصل شایع‌ترین علت درد و ناتوانی در افراد مسن، و شایع‌ترین بیماری مفصلی است. در خانم‌ها سائیدگی مفاصل زانو و دست، و در مردان سائیدگی مفصل لگن شایع‌تر است. همچنین افراد چاق بیشتر از سایرین دچار سائیدگی مفصل زانو می‌شوند.

دیابت، فشار خون بالا و افزایش اسید اوریک خون نیز باعث افزایش احتمال سائیدگی مفصلی می‌گردند. سائیدگی مفصلی معمولا خود را با درد نشان می‌دهد که با افزایش میزان سائیدگی، مقدار درد بیشتر می‌شود.

سپس درد مفاصل باعث ضعف عضلانی و درد در عضلات مربوط به آن مفصل می‌شود. در صورت تقویت عضلات، این درد کاهش می‌یابد. برخی از بیماران از خشک بودن بدن و مفاصل بعد از بیدار شدن از خواب شکایت می‌کنند، اما معمولاً خشکی بدن کمتر از نیم ساعت طول می‌کشد.

توصیه‌ها شامل موارد زیر است:

وزن بدن باید کم شود.
استفاده از گرما باعث کاهش درد می‌شود. برای این کار می‌توان از کیسه آب گرم استفاده کرد. اگر استفاده از گرما ممنوعیت خاصی نداشته باشد، می توان از روش های زیر استفاده کرد:
- قرار دادن مفصل مبتلا در آب گرم ۳۸ تا ۴۰ درجه سانتیگراد و ماساژ آرام آن
- استفاده از دوش آب گرم
- قرار دادن کیسه آب گرم درون یک حوله و استفاده از آن بر روی اندام مبتلا به درد
  - باید توجه کرد که در برخی از بیماری‌ها، استفاده از کیسه آب گرم بسیار مضر است و قبل از استفاده از آن حتما باید با پزشک مشورت کرد. همچنین کیسه آب گرم نباید بر روی اندام مبتلا قرار داده شود. از گذاشتن آن در زیر اندام یا خوابیدن بر روی آن نیز باید خودداری شود.
از کفش مناسب استفاده شود.
از دو زانو و چهار زانو زدن و ایستادن طولانی مدت خودداری گردد.
از بالا و پایین رفتن از پله‌ها تا حد ممکن اجتناب شود.
به جای نشستن روی زمین، از صندلی استفاده شود.
انجام برنامه ورزشی و تقویت عضلات می‌تواند به اندازه داروهای ضد درد در درمان ساییدگی مفصلی مؤثر باشند. بی‌حرکتی می‌تواند باعث بدتر شدن سائیدگی مفصلی گردد. لذا نباید نگران سائیدگی مفصل در اثر انجام فعالیت‌های توصیه شده توسط پزشک بود. انجام اشتباه حرکات ورزشی باعث بدتر شدن علائم و درد می‌گردد. اگر انجام ورزش باعث تشدید درد شد، به این معنی است که باید مقدار فعالیت کمتر گردد و به طور تدریجی میزان فعالیت افزایش داده شود.

تمرینات ورزشی مناسب برای درمان سائیدگی مفصل

برخی ورزش‌های مفید در سائیدگی مفصل عبارتنتد از:

قدم زدن روزانه به مدت ۳۰ دقیقه که می‌توان آن را به ۳ برنامه ۱۰ دقیقهای تبدیل کرد (یا قدم زدن به مدت ۴۵ دقیقه، سه بار در هفته)
شنا
تقویت عضلات اندام پائینی به خصوص عضله چهار سر ران
- به عنوان مثال می توان دو دست را به یک صندلی تکیه داد و دو زانو را تا زاویه ۳۰ درجه به آرامی خم کرد. سپس مجددا به حالت اول برگشت و زانوها را صاف کرد. هرچه این حرکت آرام تر انجام شود، بهتر است.
کشش عضلات منتهی مفصل

کاهش درد و تقویت عضلات با تحریک الکتریکی

استفاده از تحریک الکتریکی نیز در کاهش درد و تقویت عضلات موثر است.

معمولا در کلینیک‌های فیزیوتراپی برای کاهش درد از دستگاه خاصی جهت تحریک الکتریکی استفاده می‌شود. در حال حاضر وسایل تحریک الکتریکی جهت استفاده در منزل ساخته شده که به راحتی قابل استفاده بوده و باعث کمتر شدن درد مفصل و کاهش نیاز به دارو می‌شود.

در صورتی که درد زیاد است، استفاده از عصا یا واکر توصیه می‌شود. طول عصا باید مناسب باشد. همچنین استفاده از باند کشی یا زانوبند می‌تواند تا حدودی در کاهش درد مؤثر باشد.