کاربرد جراحی تعویض مفصل زانو

تعویض مفصل زانو نوعی جراحی است که به وسیله آن مفصل صدمه دیده بیمار به طور کامل جایگزین می شود. از متداول ترین دلایلی که باعث می شود بیماران برای این عمل اقدام کنند شدت درد زانو ناشی از آسیب، تصادف، بیماری های مزمن و یا ساییدگی مفصل زانو است که این درد شدید هم به عوامل بسیاری مثل محل درد زانو بستگی دارد و معمولا ساییدگی زانو با کهولت سن ارتباط مستقیم دارد.

زانو بزرگترین مفصل بدن است که هم حرکت لولایی به شکل خم و راست شدن دارد و هم می تواند تا حدودی حرکات چرخشی انجام دهد.زانو از استخوان فمور ران، درشت نی، کشکک، رباط ها و تاندون ها تشکیل شده است. مفصل زانو به دلیل تحمل نیروی زیادی که به آن وارد میشود  بیشتر از مفاصل دیگر در معرض آسیب قرار دارد. نیرویی که هنگام راه رفتن به زانو وارد میشود 1.5 برابر وزن بدن است. این مقدار هنگام بالا رفتن از پله ها به 3-4 برابر و هنگام نشستن به 8 برابر وزن بدن افزایش پیدا میکند. 

اغلب بیماری ها نظیر آرتریت زانو یا ساییدگی زانو موجب درد شدیدی در زانو می شود و فرد را ناچار به انجام عمل تعویض مفصل زانو می کند ولی پزشکان معمولا قبل از انجام جراحی به بیماران خود توصیه هایی در رابطه با کاهش وزن و تغذیه مناسب و ورزش می کنند. همچنین بیمار می تواند داروهای ضدالتهابی و تسکین دهنده نیز مصرف کند ولی این داروها نیز پس از مدتی تاثیر خود را از دست داده و فرد دچار یک درد مزمن و مستمر در زانوی خود میشود و برای بازگشت به زندگی عادی خود به ناچار به انجام این جراحی روی می آورد.

عمل جراحی تعویض مفصل زانو هنگامی انجام می شود که ناراحتی و درد ناشی از آرتریت مفصلی زانو توسط دارو کنترل نشود و بر کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد. لازم به توضیح است که کارکرد این مفاصل مصنوعی، طبیعی بوده و با توجه به وضعیت  ونحوه استفاده طول عمر بالایی نیز دارند.

دردهای زانو در سالمندان

ولی در اثر فشار ناشی از اضافه وزن و تمرینات شدید فیزیکی ممکن است دچار شکستگی، دررفتگی و یا حتی جدا شدگی نیز بشود. جراحی تعویض مفصل زانو باید توسط دکتر جراح ارتوپد ماهر انجام شود که البته این مورد تنها دلیل موفقیت در عمل تعویض مفصل زانو نیست و بیمار نیازمند زمان معالجه، درمان دقیق و منظم خدمات توانبخشی می باشد. همچنین کلیه دستور العمل های لازم پس از عمل شامل مراقبت از زخم، تغذیه بیمار و تمرینات توانبخشی توسط یک فیزیوتراپیست به همراهان بیمار داده می شود.   

یکی از رایجترین معضلاتی که افراد مسن با آن دست و پنجه نرم میکنند درد زانو است که در برخی مواقع این درد در اثر پارگی رباط یا غضروف است. علاوه بر اینها بیماری هایی نظیر آرتروز، نقرس یا عفونت نیز ممکن است باعث درد زانو شود. اما جای هیچ نگرانی وجود ندارد. زیرا اکثر دردهای جزئی زانو با انجام مراقبت های پزشکی قابل درمان است.

جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی مفصل زانو چیست؟

در تعویض مفصل زانو مفصل زانوی آسیب دیده با مفصل مصنوعی یا پروتز جایگزین می شود. پروتز به کار رفته در این عمل از آلیاژهای فلزی، پلاستیکی و پلیمری ساخته شده است که همان عملکرد زانو را انجام میدهد. جراحی تعویض مفصل زانو در طی دو ساعت انجام میشود اما ریکاوری و توان بخشی آن چند ماه زمان می برد. پزشک فوق تخصص زانو پیش از انتخاب روش تعویض مفصل زانو به نکاتی مانند سن بیمار، وزن او، میزان فعالیت و وضعیت عمومی بدن بیمار توجه می کند.

تعویض مفصل زانو نوعی جراحی ارتوپدی است که در آن سطح مفصلی استخوان های ران و ساق پا با یک سطح مصنوعی جایگزین میشود و هدف اصلی از انجام این عمل از بین بردن درد ناشی از ساییدگی و آرتروز و رماتیسم و ایجاد دامنه حرکتی مطلوب و همچنین اصلاح تغییر شکل به وجود آمده در زانو است. آسیب های ناشی از بیماری آرتروز از شایع ترین دلایل تعویض مفصل زانو می باشد و البته پوکی استخوان و آرتریت روماتوئید را نیز می توان از دلایل اصلی تعویض مفصل زانو به شمار آورد.

 عمل جراحی تعویض مفصل زانو ( قبل و بعد از عمل )

معمولا پزشکان زمانی جراحی تعویض مفصل زانو را توصیه میکنند که روش هایی مانند کاهش وزن، مصرف دارو، انجام فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا بریس زانو (زانو بند طبی) جوابگوی مشکل بیمار نباشد. عواملی مانند میزان درد زانو و تاثیر آن روی فعالیت های روزانه فرد نظیر پیاده روی یا بالا رفتن از پله ها، تغییر شکل زانو، سن و وضعیت عمومی بدن بیمار از دلایل اصلی انتخاب تعویض مفصل زانو توسط پزشک متخصص است.

جهت انجام جراحی تعویض مفصل زانو محدودیت سنی و وزنی وجود ندارد و بستگی به میزان درد بیمار و وضعیت بدنی و میزان توانایی او دارد.معمولا بیمارانی که جراحی تعویض مفصل زانو را انجام می دهند افراد بین 50 تا 80 ساله هستند.با این وجود این جراحی در تمام گروه های سنی انجام شده است.

انواع مختلف جراحی تعویض مفصل زانو

جراح متخصص ارتوپد زانو زمانی اقدام به تعویض مفصل زانو میکند که بیمار درد دارد و یا استخوان های او روی هم ساییده شده باشند.همچنین سن بیمار باید بالای 60 سال باشد که در اغلب موارد زانو دچار انحراف شده و به شکل پرانتزی یا ضربدری در آمده است.

•  جراحی تعویض کامل مفصل زانو
• جراحی تعویض جزئی مفصل زانو
• جراحی تعویض کاسه زانو ( آرتروپلاستی پاتلوفومورال )
• جراحی تعویض اصلاحی مفصل زانو

روش های مختلفی جهت جراحی تعویض مفصل زانو وجود دارد که پزشک متخصص و جراح ارتوپد در انتخاب مناسب ترین گزینه به بیمار کمک خواهند کرد.

تعویض کامل مفصل زانو

عمل های جراحی تعویض کامل مفصل زانو اغلب شامل تعویض مفصلی سطحی انتهای استخوان ران (فمور) و مفصل سطحی بالای استخوان ساق پا (درشت نی) است. همچنین تعویض کامل مفصل زانو ممکن است شامل تعویض سطح زیر کاسه زانو (استخوان کشکک) با یک پروتز صاف پلاستیکی باشد.بعضی از پزشکان ترجیح می دهند که تا حد امکان کشکک طبیعی زانو را حفظ کنند و این تصمیم در طول جراحی باید گرفته شود.

تعویض یکپارچه (جزئی) مفصل زانو

اگر فقط یک سمت زانوی شما تحت تاثیر بیماری آرتروز قرار دارد پزشک معمولا برای آن قسمت تعویض جزئی مفصل زانو را پیشنهاد میکند. زانو از سه بخش میانی، جانبی و کاسه زانو تشکیل شده است. اگر آرتروز فقط یک سمت زانو را تحت تاثیر قرار داده باشد امکان تعویض زانو برای آن قسمت وجود دارد و به دلیل تداخل کمتری که با زانو دارد بهبودی سریع تری حاصل می شود و همچنین به علت برش کوچکتری که روی زانو انجام می شود زمان بهبودی را سرعت می بخشد. اما باید توجه داشت که تعویض جزئی مفصل زانو برای تمام افراد مناسب نیست. زیرا فرد باید دارای رباط های سالمی باشد که این موضوع گاهی در حین جراحی معلوم می گردد.

تعویض جزئی مفصل زانو در هر سنی قابل انجام است و در افراد جوان تر امکان حفظ استخوان بیشتر از افراد مسن است.در سالمندان این انجام این جراحی بستگی به نوع آرتروز دارد.

تعویض کاسه زانو ( آرتروپلاستی پاتلوفومورال )

تعویض کاسه زانو عبارتست از تعویض سطح زیرین کاسه زانو و گودی زانو زیرا تنها قسمت هایی که توسط آرتروز تحت تاثیر قرار می گیرد کاسه و گودی زانو است. این روش جراحی نسبت به تعویض کامل مفصل زانو با شکست بیشتری روبرو است و به همین دلیل اغلب پزشکان تعویض کامل مفصل زانو را پیشنهاد میکنند.زیرا نتایج دقیق تر و قابل پیش بینی تری دارد.

جراحی اصلاحی مفصل زانو

این نوع جراحی زمانی انجام میشود که فرد یک تعویض دوم یا سوم را در یک زانوی خود نیاز داشته باشد و یا مبتلا به آرتروز شدید باشد.

برخی افراد نیز به دلایل زیر به نوع پیچیده تری از تعویض مفصل زانو احتیاج دارند :

• از بین رفتن استخوان اصلی به دلیل  ابتلا به  آرتروز یا شکستگی استخوان
• بد شکل شدن زانو
• تضعیف رباط های اصلی زانو

در این نوع تعویض مفصل زانو معمولا میله بلند تری کار گذاشته میشود و به زانو این اجازه را می دهد که در حفره استخوان ثابت بماند و قطعات اضافی فلزی یا پلاستیکی ممکن است جهت پر کردن محل استخوان های برداشته شده یا آسیب دیده مورد استفاده قرار گیرد.

 دلایل تعویض مفصل زانو

 یکی از دلایل عمده تعویض مفصل زانو بیماری آرتروز می باشد که انواع مختلفی دارد ولی شایع ترین نوع آن آرتروز استخوان – رماتیسم و آرتروز ناشی از ضایعه است.

– آرتروز زانو

آرتروز زانو با افزایش سن و به دلیل کار زیاد به وجود می آید و ممکن است در سنین جوانی هم اتفاق بیفتد.در این شکل از آرتروز غضروف های نگه دارنده استخوان ها از بین رفته و موجب ساییدگی زانو و ایجاد درد میشود که انجام فعالیت های ساده روزانه مانند پیاده روی و بالا رفتن از پله برای فرد بیمار دشوار خواهد شد و گاهی ممکن است با نشستن و دراز کشیدن فرد هم همراه با درد باشد.

– آرتروز یا استئوآرتریت

در افراد بالای چهل سال مهم ترین عامل ایجاد درد در زانو آرتروز مفصل زانو می باشد که رایج ترین بیماری مخرب در بین مفاصل بدن است.در این بیماری مفاصل خشک و دردناک می شوند و ممکن است بیمار از حرکت آن مفصل خودداری کرده که همین موضوع باعث ضعیف شدن عضلات آن مفصل شده و حرکت دادن مفصل برای بیمار بسیار دشوار شود.

– آرتریت روماتوئید

در این نوع بیماری در اثر التهاب لایه سینوویال ، غضروف مفصلی زانو به تدریج از بین رفته و موجب درد و محدودیت حرکتی مفصل زانو می شود.

– رماتیسم

در این بیماری به دلیل ضخیم شدن و تورم نوار سینوال اطراف مفاصل، غضروف ها آسیب دیده که منجر به از دست دادن و درد و سفتی آنها میشود.رماتیسم از شایعترین انواع آرتروز های ملتهب می باشد.

 – آرتروزهای ناشی از ضایعه

شکستگی استخوان های اطراف زانو و کشیدگی لیگامنت ها به مرور زمان موجب صدمه به غضروف های زانو و ایجاد درد شده و در نهایت باعث کاهش عملکرد زانو میشود.به همین دلیل این نوع آرتروز یکی از بیماری های جدی زانو به حساب می آید و اغلب موجب کشیده شدن استخوانها و تحریک آن ها می شود.

کاربرد جراحی تعویض مفصل زانو در درمان انواع دردهای و مشکلات زانو

چگونگی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو

در جراحی تعویض مفصل زانو دو نوع روش بیهوشی وجود دارد :

1. بیهوشی عمومی که با تزریق داروی بیهوشی به بیمار ، بیمار به خواب میرود.
2. بیهوشی موضعی که در این روش پای فرد یا پایین تا کمر با اپیدورال یا از باسن تا کمر با بلوک عصب سیاتیک بی حس می گردد.

نوع بیهوشی با توجه به وضعیت بیمار توسط متخصص بیهوشی و پزشک جراح تشخیص داده میشود. در جراحی تعویض مفصل زانو بخشی از استخوان و غضروف پایین ترین قسمت استخوان ران و بالاترین قسمت استخوان ساق و بخش پشت استخوان کشکک خارج شده و یک مفصل مصنوعی که قسمتی از آن فلزی و قسمت دیگر آن پلاستیکی است جایگزین آن می شود. منیسک و برخی از لیگامان های زانو نیز خارج می شوند.قسمت های فلزی مفصل مصنوعی با استفاده از ماده ای با عنوان سیمان استخوانی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک متصل می شوند.البته نوعی از مفاصل مصنوعی بدون سیمان هم وجود دارد.

در جراحی تعویض مفصل زانو پزشک متخصص در ابتدا یک شکاف پوستی در جلوی مفصل زانو ایجاد کرده و بعد از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را نیز کنار زده تا استخوان های ران و درشت نی نمایان شوند.

پزشک در آغاز کار با استفاده از اره برقی مخصوص در قسمت پایینی استخوان ران برش هایی را ایجاد میکند که در نتیجه این عمل غضروف های مفصلی این ناحیه کاملا برداشته شده و بخش انتهای پایینی استخوان ران آماده دریافت مفصل مصنوعی می شود. در این مرحله پزشک یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به ناحیه برش داده شده می چسباند. در بخش بالایی استخوان درشت نی هم به همین ترتیب عمل میشود.

پزشک برشی در بالای استخوان می دهد و قطعه فلزی مفصل مصنوعی را با استفاده از سیمان استخوانی به بالای استخوان درشت نی می چسباند و در پایان زانوی جدید را محکم میکند.وقتی مفصل مصنوعی به خوبی سر جای خود قرار بگیرد و تمام عضله ها و رباط های آن به نحو احسن کار کند پزشک برش را بخیه می زند و پس از اتمام جراحی بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می شود و معمولا پس از یک تا سه ساعت به بخش عمومی انتقال می یابد.  

 عوارض تعویض مفصل زانو چیست؟

همانطور که میدانیم همه عمل های جراحی عوارض و مزایای مخصوص خود را دارند و زمانی که مزایای یک عمل بیشتر از معایب آن باشد اقدام به جراحی می کنیم.هر عمل جراحی ممکن است دچار عفونت ، شکستگی وسیله تعبیه شده در بدن ، دررفتگی و آسیب به عضلات مجاورشود که تمام این موارد قابل اصلاح شدن هستند.

در اغلب موارد جهت رفع و یا کاهش خطر ابتلا به عفونت پس از عمل به بیماران توصیه می شود که هنگام انجام درمان های پزشکی و دندان پزشکی مانند جرم گیری دندان از آنتی بیوتیک استفاده کنند که تا چند سال بعد از جراحی هم ریسک ابتلا به عفونت در آنها کاهش می یابد. از طرفی دیگر عدم راه نرفتن بیمار مشکلاتی مانند اضافه وزن را در پی دارد.مفصلی که پزشک در زانوی بیمار استفاده می کند فقط قادر است 110 کیلو وزن را تحمل کند.به همین دلیل از بیماران خواسته می شود تا با کنترل وزن خود مانع از پس زدن و در رفتن مفصل شوند که همان عفونت است و پزشک باید مفصلی که دچار عفوت شده را در آورده و جهت رفع آن به بیمار آنتی بیوتیک تجویزشود.

از دیگر عوارض احتمالی عمل تعویض مفصل زانو ورم زانو، ترومبوز وریدی عمقی یا ایجاد لخته خون در پا اشاره کرد که عارضه ترومبوز وریدی عمقی به ریه ها منتقل شده و تامین خون بخشی از ریه مختل میشود که به این شرایط آمبولی ریه نیز گفته میشود.حرکت کردن بیمار در سریع ترین زمان ممکن پس از عمل جراحی می تواند خطر ابتلا به آمبولی را کاهش دهد.

مزایای عمل تعویض زانو چیست ؟

اصلی ترین مزیت این روش این است که درد بیمار از بین رفته و حالت پرانتزی یا ضربدری پا نیز به طور کامل رفع می شود.اغلب بیماران از اینکه قادر به نشستن و راه رفتن نیستند شاکی هستند.اما بعد از تعویض مفصل زانو این حرکات به سهولت قابل انجام شدن است. از دیگر مزایای تعویض مفصل زانو این است که بیمار میتواند کارهای خود را بدون کمک دیگران انجام دهد و دیگر نگران صدا کردن زانو و یا از جا در رفتن آن هنگام قدم زدن نباشد.

– از بین بردن درد زانو

به صراحت می توان گفت که درد علت اصلی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو است و اغلب بیماران نیز بعد از جراحی شاهد کاهش درد و افزایش فعالیت و کیفیت زندگی خود بوده اند.تقریبا 80 تا 95 درصد بیماران بعد از عمل جراحی پروتز زانو بهبود درد خود را گزارش داده اند. معمولا طول عمر این مفاصل 20 تا 25 سال است ولی به صورت کلی این مدت بستگی به نحوه زندگی فرد دارد.همانطور که در افراد سالم نیز نوع نشستن ، دو زانو یا چهار زانو نشستن در سالم ماندن مفاصل تاثیرگذار است.

– تغییر شکل مفصل

اگر فردی زانوهایش به شکل پرانتزی یا ضربدری باشد نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو دارد.پروتز زانو یا به عبارتی دیگر مفصل مصنوعی زانو به موجب تاثیری که روی مفصل ران می گذارد باعث اصلاح حالت ضربدری یا پرانتزی زانوها می شود.بدیهی است که پس از عمل حرکت مفاصل نیز بهبود پیدا میکند.اما پس از این بهبودی تقویت استخوانها و ساختار عضلات ضروری می باشد. استفاده از عصا هنگام راه رفتن ، چوب زیر بغل یا واکر به مدت 4 تا 6 هفته پس از جراحی به بیماران توصیه می شود.

– استقلال در زندگی روزمره

افرادی که از درد زانوی خود رنج می برند ممکن است در زندگی و انجام فعالیت های روزمره خود نیاز به کمک دیگران داشته باشند .اما پس از عمل تعویض مفصل زانو به علت کاهش درد می توانند استقلال خود را به دست آورند و حتی فعالیت بدنی بیشتری نسبت به قبل انجام دهند.

– بهبود کیفیت زندگی

اکثر بیماران پس از انجام جراحی تعویض مفصل زانو درد خفیفی دارند.ولی برای انجام فعالیت های روزمره خود مانند خرید و امور اداری هیچگونه مشکلی ندارند.در حالی که این افراد قبل از عمل تعویض مفصل زانو تا حدی ناتوان بودند و اکنون شاهد بهبود کیفیت زندگی خود هستند.

مراقبت های پس از عمل تعویض مفصل زانو

1- پس از عمل از نوک انگشتان پا تا بالای ران بیمار بانداژ میشود و طبق نظر پزشک جراح لوله ای هم برای خروج ترشحات خونی از محل عمل روی پوست بیمار بخیه میشود که معمولا یک تا دو روز بعد از جراحی این لوله خارج می شود.مراقب باشید تا محل بخیه تمیز  وخشک بماند و در صورت نیاز پانسمان بیمار تعویض شود.اگر زخم قرمز و یا دچار لخته شد فورا پزشک متخصص را مطلع سازید. درباره زمان حمام رفتن بیمار نیز با پزشک مربوطه مشورت نمایید.

2- برخی از پزشکان توصیه می کنند که بیماران پس از عمل تا زمانی که پزشک دستور دهد از زانوبند استفاده کنند.

3- بیمار در شب اول نباید از تخت پایین بیاید و باید استراحت کند.

4- با استفاده از بالش یا ملحفه طوری که زیر زانوی بیمار خالی نباشد باید پای بیمار بالاتر از سطح قلب او قرار داده شود.

5- پس از عمل جراحی حس و حرکت انگشتان و مچ پا باید مرتب بررسی شود.

6- انگشتان و مچ پای بیمار باید مداوم حرکت داده شود.

7- طبق دستور و تشخیص پزشک بیمار می تواند روز دوم عمل به کمک فیزیوتراپ از تخت خارج شده و با واکر شروع به راه رفتن کند.

8- بنا به دستور پزشک متخصص داروهای رقیق کننده خون جهت جلوگیری از ایجاد لخته در ساق پای بیمار تجویز می شود و تا زمانی که پزشک دستور میدهد باید استفاده شود.

9- بعد از انجام جراحی و حرکت کردن بیمار حرکات زانو زیر نظر پزشک شروع شده و بیمار می تواند زانوی خود را بصورت دستی یا مکانیکال خم کند که این حرکات طبق نظر پزشک و زیر نظر فیزیوتراپ باید ادامه پیدا کند.

10- ورم خفیف سه تا شش ماه پس از عمل طبیعی است و بیمار می تواند برای کاهش ورم پای خود را کمی بالا آورده و روی آن یخ بگذارد.همچنین پوشیدن جوراب های فشاری هم در کاهش ورم موثر می باشد.

11- بالا رفتن از پله ها باید به ندرت انجام شود و بیمار طوری برنامه ریزی کند که روزی یک یا دو بار مجبور به استفاده از پله باشد.

12- بیمار باید برای شروع فعالیت هایی نظیر ورزش کردن و رانندگی با پزشک معالج خود مشورت نماید.

طول درمان و دوره ریکاوری پس از عمل جراحی تعویض مفصل زانو

اکثر بیمارانی که جراحی تعویض مفصل زانو را انجام می دهند طی چند هفته بعد از جراحی به بهبودی قابل توجهی دست پیدا می کنند.این بیماران می توانند یک روز پس از جراحی بایستند و زانوی خود را حرکت دهند و بعد از تقریبا شش ماه قادر هستند به راحتی راه بروند و پس از ترمیم و استحکام عضلانی می توانند بیشتر فعالیت ها به استثناء دویدن و پریدن را انجام دهند.