آرتروز نوعی فرسایش و ساییدگی مفصلی است که غضروف ضخامت خود را از دست می‌دهد و در این راستا انعطاف پذیری اش کاهش پیدا می‌کند و در انتها غضروف از بین می‌رود.
آرتروز از شایع‌ترین بیماری‌های مربوط به مفاصل است وآمار‌های جهانی نشان می‌دهد ۱۴ درصد افراد بالای ۲۵ سال در دنیا به آرتروز مبتلا هستند و از عوامل شایع ایجاد درد در افراد بالاتر از چهل سال است.
بر اساس گزارش مرکز روماتیسم ایران، ۲۰ درصد مبتلایان به آرتروز هم‌اکنون زیر ۵۰ سال هستند، نشان‌دهنده کاهش سن چشمگیر این بیماری است، زیرا به گفته متخصصان ارتوپدی اکثر نوجوانان و جوانان تا سن ۳۰ سالگی به نوعی با این بیماری درگیر شده‌اند و علت این امر هم رعایت نکردن اصول ارگونومی، عادات و نحوه زندگی غلط، چاقی و کم‌تحرکی است.
برخی از متخصصان ارتوپد بر این باورند آرتروز یک بیماری تخریبی در مفصل است که از آن به بیماری مفصلی پیشرونده یاد میشود، از این بیماری به نام‌های استئوآرتریت و استئوآرتروز نیز یاد می‌کنند. با توجه به اینکه بیماری با افزایش سن پیشرفت می‌کند به آرتریت پیری نیز معروف است و علاوه برسن، علل ژنتیکی، نوع شغل و حرفه، چاقی، عوامل هورمونی و نژاد نیز می‌تواند در بروزاین بیماری دخیل باشند.
به گفته این متخصصان، مهمترین مشخصه آرتروز، تخریب تدریجی غضروف مفصلی است، قسمت دو انتهای هر استخوان، از غضروف که بافتی است انعطاف پذیر ساخته شده و با شروع بیماری آرتروز زانو، غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور (ران) و غضروف قسمت فوقانی استخوان درشت نی به تدریج دچار تغییرات تخریبی (دژنراتیو) شده و به همین ترتیب درگیری و آسیب غضروف کشکک به آرتروز این ناحیه منجر میشود.
بنابراین آرتروز مفصل زانو در دو ناحیه تیبیوفمورال (مفصلی که بین استخوان ران و ساق ایجاد میشود) و مفصل کشککی-رانی می‌تواند ایجاد شود.
آرتروز یک بیماری تحلیل برنده مفاصل، شایع‌ترین فرم آرتریت بوده و در واقع یک بیماری مفصلی مزمن است که در آن غضروف مفاصل تحمل کننده وزن بدن تحلیل می‌رود و شایع‌ترین مفاصل درگیر در این بیماری مفاصل دست، ستون فقرات و مفاصل تحمل کننده‌ی وزن مانند لگن و زانو است. در صورتی که ابتلا به این بیماری ناشی از صدمات فیزیکی یا بیماری‌ها نباشد، استئوآرتریت اولیه نامیده میشود که این بیماری اغلب به دلیل افزایش سن ایجاد میشود.
با افزایش سن، پروتئین موجود در غضروف مفصلی از بین رفته سبب لایه لایه شدن آن‌ها و ایجاد شکاف‌های ریز در ناحیه غضروف میشود، اظهار می‌دارد: استفاده مکرر مفصلی که غضروف مفصلی آن ساییده شده و به تدریج التهاب غضروف، درد و تورم مفصل را به دنبال خواهد داشت.
با از بین رفتن عملکرد غضروف، ما بین استخوان‌ها اصطکاکی ایجاد میشود که سبب درد و محدودیت و خشکی در حرکت شده و التهاب غضروف موجب تحریک استخوان سازی میشود که حاصل این فرآیند ایجاد خار‌های استخوانی یا استئوفیت‌ها است.
چاقی منجر به آرتروز میشود
چاقی خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهد و به طور کلی هر چقدر وزن بالاتر باشد مفاصل بزرگ (مثل زانوها) باید بار و فشار بیشتری را تحمل کنند و در نتیجه خطر ابتلا به آرتروز در آن‌ها بیشتر میشود، چاقی حتی احتمال بروز آرتروز در دست‌ها را هم افزایش می‌دهد.
متاسفانه این بیماری با گذشت زمان بدتر میشود و هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است، اما با کمک برخی روش‌های درمانی می‌توان درد ناشی از این بیماری را کاهش داده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید، حدود یک سوم بیماران مبتلا به آرتروز ممکن است دچار ناتوانی‌های شدیدی شوند و گاهی درد و ناراحتی مفصل آنقدر شدید میشود که بیمار نمی‌تواند از آن مفصل استفاده کند.
در موارد بسیار شدید آرتروز جراحی تعویض مفصل توصیه شده، اما قبل از جراحی معمولا روش‌های مختلفی پیشنهاد میشود که تا حد امکان کار به جراحی ختم نشود که یکی از آن‌ها استراحت دادن به مفصل دردناک است. بیمار باید در هر ساعت دست کم ۱۰ دقیقه به مفصل خود استراحت بدهد و سعی کند تاحد امکان فعالیت‌های بدنی خود را طوری تنظیم کند که مفصل مبتلا کمتر فعال باشد؛ و روش دیگر ورزش کردن است که باید حتما با نظارت و اجازه پزشک انجام شود تا مشکل مفصل را تشدید نکند یا باعث بروز درد جدیدی نشود. ورزش‌های سبک و مفرح مثل پیاده‌روی و شنا بیشتر توصیه می‌شوند.
با ورزش کردن، عضلات اطراف مفاصل تقویت شده و ثبات مفصل افزایش پیدا می‌کند، البته ورزش کردن نباید باعث بروز درد در مفصل شود و اگر چنین اتفاقی رخ داد فورا ورزش را متوقف کنید. در افرادی که اضافه وزن دارند کم کردن وزن باید مدنظر قرار گیرد و رژیم گرفتن و ورزش کردن برای کاهش وزن باید تحت نظر پزشک انجام شود. برای کاهش درد ناشی از آرتروز هم می‌توان از کیسه یخ استفاده کرد و در اغلب موارد پزشک برای بیمار دارو‌های ضددرد و ضدالتهاب تجویز می‌کند که در کاهش درد مفصل موثر است.
به بیمارانی که دچار آرتروز زانو هستند توصیه میشود که چهار زانو یا دو زانو ننشینند و از حرکاتی که منجر به خم و راست شدن مکرر زانو میشود پرهیز کنند، از سربالایی و سر پایینی کمتر بالا و پایین بروند، فرم نمازخواندن شان را تغییر بدهند، از خم کردن زانو پرهیز کرده و از توالت فرنگی استفاده کنند. یا در ناحیه گردن که امروزه آرتروز به خاطر نوع مشاغل خیلی زیاد در افراد به وجود می‌آید، پرهیز از خم نگه داشتن گردن و نرمش‌های حین کار برای پیشگیری از آرتروز گردن بسیار مهم است، به خصوص به راننده‌ها توصیه می‌کنیم که رانندگی‌های طولانی نکنند.
توصیه میشود در محیط‌های کاری به خصوص رایانه‌ها را در یک موقعیت مناسب قرار بدهند و هم سطح گردن باشد، به طوری که فرد برای نگاه کردن به رایانه گردن را خم نکند یا از صندلی‌های گردان یا میز‌های شیب دار استفاده کنند و به خصوص کسانی که آرتروز گردن دارند، برای دیدن تلویزیون درست روبه روی تلویزیون قرار بگیرند و از پهلو به آن نگاه نکنند.
بیماران می‌توانند از زانوبند و گردن بند در مواردی که پزشک شان صلاح می‌داند، استفاده کنند، امروزه می‌دانیم که استفاده بی رویه و مفرط از زانوبند و گردن بند منجر به تحلیل عضلات میشود و در نتیجه شدت روند آرتروز پیشرفت خواهد کرد، در حالی که تمام سعی ما بر این است که مفاصل اطراف ناحیه آرتروز را به نحوی درست تقویت کنیم.
برخی از مواقع بیماران متوجه می‌شوند که گرما یا سرمای موضعی می‌تواند دردشان را تسکین دهد، بیماران بیشتر تمایل به استفاده از گرمای موضعی دارند و در درد‌های حاد، سرمای موضعی می‌تواند التهاب ناحیه آسیب دیده را کاهش دهد، در استفاده از گرمای موضعی باید بدانیم که گرما باید بین ۴۰ تا ۴۵ درجه و بین ۳ تا ۳۰ دقیقه باشد. در مفاصلی که خونریزی کرده اند، استفاده از گرمای موضعی صحیح نیست. استفاده از کفی‌های داخل کفش و استفاده از کفش مناسب، کمک زیادی به کنترل علائم آرتروز می‌کند.
درمان این بیماری چند بخشی است و شامل فیزیوتراپی، دارو و رژیم درمانی است. فیزیوتراپی و دارو توسط پزشک و رژیم غذایی و بررسی وضعیت وزن توسط کارشناس تغذیه صورت می‌گیرد. بسیاری از افرادی که دچار بیماری استئو آرتریت می‌شوند دچار اضافه وزن و چاقی هستند که اولین قدم کاهش وزن است که این امر می‌تواند کیفیت زندگی و عملکرد فرد را تا حد قابل قبولی ارتقا دهد بطوزیکه نتایج یک مطالعه نشان داده است که تقریبا هر ۵۰۰گرم کاهش وزن حدود ۴ برابر بار وارده به زانوها را کم می‌کند.
نقش مهم تغذیه در پیشگیری از آرتروز
رژیم ضدالتهابی یک مداخله موثر در این بیماری است، به بیماران دچار آرتروز توصیه میشود که مصرف میوه و سبزی به خصوص رنگ‌های تیره و زرد و نارنجی، غلات کامل، مصرف روغن‌های حاوی امگا ۳ همچون روغن زیتون، بذرک، گردو، دانه‌های کدوتنبل، ماهی‌های چرب آب‌های سرد نظیر سالمون، ساردین، ادویه‌هایی مانند زنجبیل، زردچوبه و رزماری و ماهی و مرغ را افزایش دهند. در مقابل باید مصرف سیب زمینی و پیاز به خاطر مواد ایجاد کننده التهاب، تخم مرغ، گوشت قرمز، فست فود ها، غذا‌های کنسروی، شکر و قند و مواد غذایی حاوی شکر، کربوهیدرات‌های ساده مثل نان سفید، و برنج سفید و لبنیات پرچرب را تا حد امکان محدود کنند.
باید توجه داشت استفاده از مکمل‌هایی همچون کندرویتین سولفات و گلوکز آمین هم مفید است و نتایج تحقیقات زیادی تاثیرسودمندی آن‌ها را اثبات کرده اند که البته باید با توجه به شرایط فرد توسط پزشک تجویز شود.
چون این بیماری یک بیماری التهابی است برای مقابله با افزایش رادیکال‌های آزاد مصرف مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان مثل میوه و سبزی‌های رنگی با رنگ قرمز، نارنجی و زرد بسیار کمک کننده خواهد بود. همچنین به دلیل دریافت ناکافی کلسیم و ویتامین D این بیماران با کمبود کلسیم و ویتامین D روبه رو هستند؛ بنابراین باید مکمل کلسیم و D را به صورت روزانه مصرف کنند.
پیشگیری بهتر از درمان است بنابراین توصیه میشود همیشه وزن خود را در حد مطلوب نگه دارید تا از بیماری‌های ناشی از اضافه وزن و چاقی مثل بیماری‌های مفصلی و قلبی و عروقی در امان بمانید.