انواع رباط های زانو
یکی از انواع آسیب های زانو که شیوع بسیاری نیز دارد کشیدگی و پارگی رباط صلیبی قدامی است که در ورزشکارانی که فعالیت های ورزشی سنگین و پر تحرک انجام می دهند بیشتر رخ می دهد. مانند بازیکنان فوتبال و بسکتبال.
وقتی شخصی در هنگام دویدن یا پرش، سرعت خود را به طور ناگهانی کاهش دهد و مسیر خود را تغییر دهد یا به گونه ای بچرخد که زانوی او به یک طرف خم شود، این حرکات می تواند منجر به بروز آسیب های رباط صلیبی قدامی درزانوی فرد شود.پارگی رباط صلیبی قدامی در اکثر موارد به طور کامل اتفاق میافتد و پارگی جزئی به ندرت رخ می دهد.
مفصل زانو یکی از بزرگ ترین مفاصل بدن است و متشکل از سه استخوان ران و ساق و کشکک می باشد که کنار همدیگر قرار گرفته اند و توسط رباط هایی محکم به هم متصل شده اند.کشکک در جلوی زانو تا حدودی وظیفه حفاظت از زانو در مقابل صدمات وارده را بر عهده دارد.
در زانو چهار دسته رباط مانند طناب هایی مستحکم موجب قرار گیری استخوان ها کنار همدیگر هستند که یکی از آنها رباط صلیبی قدامی می باشد که در وسط زانو به طور مایل قرار گرفته و مانع حرکت جلو و عقب استخوان ران روی ساق وهمچنین چرخش این دو استخوان روی هم می شود.به عبارتی دیگر این رباط ها باعث می شوند که استخوان ها به آسانی و فقط در جهت هایی خاص حرکت کنند.
چهار لیگامان مهم زانو شامل موارد زیر هستند :
– رباط صلیبی قدامی یا ACL
– رباط صلیبی خلفی یا PCL
– رباط کلترال داخلی یا MCL
– رباط کلترال خارجی یا LCL
این لیگامان ها در زانو به صورت ضربدری مقابل هم جای گرفته اند.به طوری که رباط متقاطع قدامی در جلوی رباط صلیبی خلفی می باشد و مانع از لغزیدن ساق به جلو و عقب نسبت به ران می شود.
رباط صلیبی قدامی به صورت مایل و وسط زانو قرار دارد و مانع لغزیدن ساق به جلو می شود و درحفظ ثبات چرخشی زانو تاثیر گذار است.
صحبت های دکتر علیرضا امین جواهری در مورد پارگی رباط صلیبی و پارگی مینیسک زانو
درجه بندی آسیب های وارده به رباط صلیبی قدامی (ACL)
درجه 1 : در این درجه از آسیب پارگی خفیف است و بی ثباتی زانو وجود ندارد و مقدار خونریزی هم اندک است.
درجه 2 : دراین مرحله از آسیب پارگی ناقص است و خونریزی وجود دارد.به علت این پارگی ناقص ناپایداری درزانو تا حدی وجود دارد و به دلیل وجود درد شدید ، فرد قادر به ادامه فعالیت نمی باشد.
درجه 3 : در این مرحله پارگی رباط ها بصورت کامل رخ داده است.مفصل خونریزی کرده و ناپایداری زانو اتفاق میافتد.لحظه پاره شدن رباط صلیبی قدامی فرد درد شدیدی را احساس می کند که به تدریج از شدت آن کاسته می شود.به دلیل اینکه خونریزی درمفصل بعدا رخ می دهد یک درد ثانویه ناشی از آن وجود خواهد داشت.
عوامل موثر در پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
1-شرایط محیطی :
در فعالیت های ورزشی که با پریدن و دویدن همراه هستند ریسک پارگی رباط افزایش می یابد.
2-عوامل آناتومیک :
رباط صلیبی قدامی در قسمت میانی، بیش از نواحی دیگر در معرض آسیب قرار دارد.علاوه بر آن پارگی و آسیب رباط در خانم های ورزشکار بیش از آقایان اتفاق می افتد.
3-دلایل هورمونی :
احتمال پارگی رباط صلیبی قدامی با افزایش سطح استروژن بدن افزایش می یابد.
پارگی رباط صلیبی قدامی
دلایل پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
– توقف ناگهانی
– تغییر جهت ناگهانی
– کاهش ناگهانی سرعت هنگام دویدن
– صدمات وارده به پشت زانو به صورت مستقیم
– برخورد مستقیم دو نفر
– فرود اشتباه در زمان پریدن ( هنگام هد زدن در بازی فوتبال )
– وارد شدن ضربه مستقیم مثل تکل در فوتبال
پارگی و آسیب رباط صلیبی قدامی در زنان ورزشکار بیشتراز مردان اتفاق می افتد که به علت اختلاف در آمادگی جسمانی ، قدرت عضلات و کنترل عصبی عضلانی در زنان و مردان است.همچنین تفاوت در لگن و زوایای اندام های تحتانی زنان ، شل بودن بیشتر رباط ها و تاثیرات استروژن بر این امر تاثیر گذار می باشند.
پس از وارد شدن ضربه و آسیب زانو بیمار تورم و دردی شدید در زانوی خود احساس می کند و همچنین ممکن است احساس ناپایداری در زانو را نیز تجربه کند.
اکثر بیماران معمولا پس از گذشت چند ساعت از بروز آسیب و پارگی رباط صلیبی علایمی نظیرورم شدید در زانو و همچنین محدودیت دامنه حرکتی زانو ، دردهای مزمن و احساس ناراحتی در زانو را مشاهده میکنند.علاوه بر آن ممکن است بر اثر ضربه وارده ، استخوان زیر غضروف مفصل زانو نیز آسیب دیده باشد که از طریق ام آر آی قابل تشخیص می باشد.
بروز آسیب و پارگی رباط صلیبی قدامی بر اثر انجام چه فعالیت هایی شیوع بیشتری دارد ؟
– انجام ورزش های بدون تماس و برخورد نظیر اسکی ، ژیمناستیک و تنیس
– انجام ورزش هایی که در آنها احتمال برخورد مستقیم وجود دارد. مانند راگبی ، فوتبال و بسکتبال
– تصادف ناشی ازوسیله نقلیه های موتوری
همچنین بر اثر پارگی رباط صلیبی قدامی ، دیگر ساختارهای مفصل زانو نیز ممکن است دچار آسیب بشوند. از جمله :
– منیسک زانو
– دررفتگی کامل یا نیمه کامل کشکک زانو
– بافتی که پوشاننده مفصل است ( کپسول مفصل )
– آسیب غضروف مفصلی که انتهای دو استخوان را در محل رسیدن به هم در بر می گیرد.
– آسیب انتهای استخوان ران یا ساق پا
– آسیب سایر بافت های زانو( LCL ,MCL , PCL)
علائم و نشانه های آسیب دیدگی رباط های زانو
علائم آسیب و پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)
اکثر افرادی که به پارگی رباط صلیبی قدامی خود دچار می شوند می گویند که زمان بروز این آسیب صدای ” تق ” یا ” پاپ ” در زانوی خود احساس کرده اند و حال نیز احساس ناپایداری در زانوی خود را تجربه می کنند.
پس از گذشت چند ساعت از بروز این عارضه، به دلیل خونریری از عروق آسیب دیده، زانو دچار تورم شدید می شود که پس از رفع آن فرد می تواند وزن خود را روی زانوی صدمه دیده بیندازد اما همچنان احساس ناپایداری درزانو را حس می کند.معمولا تورم ایجاد شده ، خود به خود و بدون انجام هیچ درمانی رفع میشود.
ولی اگر قصد شرکت در فعالیت های ورزشی را دارید ناپایداری زانو باعث آسیب به مینیسک می شود.علاوه بر این کاهش دامنه حرکتی و درد موضعی و پیچ خوردگی زانو و ناراحتی در حین راه رفتن از دیگر تاثیرات عدم درمان رباط صلیبی قدامی می باشد.
درمان پارگی و آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL)
صدمات وارد شده به رباط صلیبی قدامی زانو معمولا با انجام عمل جراحی و طی یک برنامه توانبخشی درمان می شود.دربرخی موارد نیز بیمار تنها با یک برنامه درمانی غیر جراحی بهبود می یابد.
پزشک متخصص ارتوپد پس از معاینه کامل بیمار و بر اساس فاکتورهایی مانند سن ، میزان و نوع فعالیت های بدنی بیمار و همچنین میزان آسیب وارد شده به زانو ، در مورد انتخاب روش درمان به صورت جراحی یا غیر جراحی تصمیم می گیرد.
اگر فردی دارای یکی از شرایط زیر باشد جهت درمان نیاز به عمل جراحی دارد :
– شخصی که به صورت حرفه ای فعالیت های ورزشی انجام می دهد و یا در شغل خود نیازمند قدرت و پایداری در زانو می باشد.
– هنگامی که روی زانوی آسیب دیده می ایستد احساس ناپایداری می کند.
– علاوه بر آسیب رباط صلیبی قدامی ، دچار آسیب های دیگری نیز در زانوی خود شده است.
– دوره درمان غیرجراحی و دوره های توانبخشی را تکمیل کرده است.اما همچنان احساس بی ثباتی در زانوی خود می کند.
درمقابل فردی با شرایط زیر ممکن است با روش های درمانی غیر جراحی بهبود یابد :
– دچار پارگی جزئی در رباط صلیبی قدامی شده است و علائمی از بی ثباتی زانو در بیمار مشاهده نمی شود که معمولا با استراحت و یک دوره برنامه توانبخشی بهبودی حاصل می شود.
– فرد دچار پارگی کامل رباط شده ولی احساس بی ثباتی درزانوی خود ندارد و ورزش و فعالیت سنگینی هم انجام نمی دهد و فعالیت بدنی اندکی دارد.
– سن بیمار بالای 60 سال باشد.معمولا افراد مسن فعالیت چندانی درروز ندارند و بازیابی توانایی در حد انجام فعالیت های سبک و روزمزه برای آنها کافی خواهد بود و به دلیل احتمال ابتلا به آرتروز زانو در افراد مسن پزشک غالبا جراحی را توصیه نمی کند.
توجه داشته باشید که پارگی رباط صلیبی قدامی بدون جراحی ترمیم نخواهد شد و هدف از جراحی بازگرداندن پایداری به زانو می باشد و عدم درمان آن باعث بروزعوارض دیگری در زانو می شود.
مانند درد مزمن ، کاهش فعالیت های بدنی و آسیب به دیگر بافتهای زانو مانند مینیسک ها.در حالت کلی اگر ثبات کلی زانو در حد مطلوب باشد پزشک روش های درمانی غیر جراحی را تجویز می کند.
در برخی مواقع متخصص ارتوپد استفاده از بریس ( زانوبند طبی ) را جهت حفظ زانوی ناپایدار پیشنهاد می کند و همچنین برای جلوگیری از فشار ناشی از وزن بدن به زانو ، از بیمار می خواهد که از عصا استفاده کند.
همچنین پزشک جهت کاهش درد و التهاب مفاصل برای بیمار داروی مسکن تجویز می کند.
– در مواقعی که پارگی رباط صلیبی به شکل کنده شدن بخشی از استخوان محل اتصال رباط باشد معمولا جراحی انجام می شود و قسمت شکسته شده توسط پیچ ثابت می شود.البته در کودکان این احتمال وجود دارد که بتوان شکستگی را جا انداخت و عارضه را با گچ گیری درمان کرد.
عمل جراحی پارگی مجدد رباط صلیبی قدامی همراه با پرانتزی زانو توسط دکتر علیرضا امین جواهری
جراحی رباط صلیبی قدامی زانو (ACL)
لیگامنت به صورت یک نوار مستحکم و قابل انعطاف است که دو استخوان را به هم وصل می کند. ترمیم و بازسازی لیگامنت ها بعد از پارگی رباط صلیبی قدامی امکان پذیر نمی باشد که می تواند ناشی از دلایل مختلفی باشد.مانند آسیب عروقی که وظیفه خون رسانی به لیگامنت ها را دارند و همچنین آسیب سلول های درون مایع مفصلی.
پارگی های رباط صلیبی قابلیت بخیه شدن به همدیگر را ندارند و با توجه به مطالب بیان شده هم اکنون تنها روش درمان و بهبود پارگی رباط صلیبی قدامی ، بازسازی آن است و جراح در صورتی آن را توصیه می کند که رباط کاملا پاره شده باشد و بیمار نیز جوان بوده و شرایط فیزیکی مناسبی داشته باشد.
بازسازی به این صورت انجام می شود که پزشک از نواحی دیگر بدن ، تکه ای تاندون سالم که تحت عنوان ” اتو گرفت ” شناخته می شود ، بر میدارد و جایگزین لیگامنت آسیب دیده می کند. معمولا نواحی که پزشک می تواند از آنجا اقدام به برداشت اتوگرفت کند ، کشکک زانو ، تاندون عضلات همسترینگ ( ماهیچه ی خلفی ران ) و تاندون عضله چهار سر ران می باشد.
روش دیگر استفاده از تاندون یک جسد می باشد که به آن ” آلوگرفت ” می گویند.
زمان مناسب برای انجام جراحی پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL )
پس از وارد شدن صدمه و آسیب زانو دراولین مراجعه به متخصص ارتوپد ، پزشک در مورد تمام علائم و سابقه بیمار با او گفت و گو خواهد کرد. سپس با معاینه دقیق زانو همه قسمت های آسیب دیده را ارزیابی کرده و آن را با زانوی سالم مقایسه می کند.اکثر آسیب های وارد شده به زانو از طریق معاینه شناسایی می شوند.
با این وجود پزشک جهت تشخیص دقیق تر انجام ام آر آی یا عکسبرداری ساده را به بیمار پیشنهاد می کند.اگر ضمن انجام معاینه پارگی تشخیص داده شود دیگر نیازی به ام آر آی نمی باشد. متخصص ارتوپد معمولا بلافاصله بعد از بروز آسیب اقدام به جراحی نمی کند.زیرا ممکن است باعث تشکیل بافت های اسکار بیش از حد شود که منجر به محدودیت حرکت زانو میشود.همچنین اگر رباط های مختلف زانو دچار آسیب شده باشند جراحی به تاخیرمی افتد.
زیرا التهاب مفاصل باید رفع شده و زانو حرکت طبیعی خود را به دست بیاورد. در چنین شرایطی اگر جراحی خیلی زود انجام شود ریسک ابتلا به چسبندگی درون مفصلی افزایش پیدا کرده که منجر به کاهش دامنه حرکتی زانو خواهد شد.
در اکثر موارد تا زمانی که تورم زانو رفع نشده و فرد قادر نیست بدون ناراحتی زانوی خود را خم و راست کند، پزشک انجام جراحی را به تعویق می اندازد و در این فاصله زمانی انجام یک دوره تمرین هایی تحت عنوان ” پیش بازتوانی ” را به بیمار توصیه می کند که برای کاهش تورم و درد ، بهبود دامنه ی حرکتی زانو و تقویت عضلات ران ، زانو و لگن مفید می باشند.
انواع گرافت جهت بازسازی رباط صلیبی قدامی (ACL)
هنگامی که پزشک درمورد بیمار خود تصمیم به جراحی می گیرد باید مشخص کند که قصد دارد از چه نوع گرافت جهت بازسازی استفاده کند. بازسازی رباط صلیبی قدامی به وسیله گرافت های زیر قابل انجام است :
– اتو گرافت
در این روش از بافت های بدن خود بیمار جهت ترمیم و بازسازی استفاده می شود که بهترین روش درمان در جوانان است و نتایج به دست آمده حاکی از آن است که این نوع پیوند بسیار موفقیت آمیز بوده و اخیرا در بیماران مسن نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
سه مورد اصلی جهت استفاده از بافت اتوگرافت وجود د ارد :
1-اتوگرافت تاندون همسترینگ در بخش پشتی ران ، رایج ترین گرافت مورد استفاده می باشد که در آن تاندون های گراسیلیس و سمی تندینیوس دولایه یا سه لایه شده و مورد استفاده قرار می گیرند.برای بیمارانی که فعالیت کمتری دارند این نوع گرافت مناسب می باشد و برای ورزشکاران حرفه ای گرافت تاندون پاتلا استفاده می شود و پیوند گرافت همسترینگ معمولا با شکست مواجه میشود.برخی جراحان نیز معتقدند اگر پارگی رباط صلیبی قدامی همراه با آسیب رباط کلترال داخلی باشد این نوع پیوند مناسب نمی باشد.زیرا ممکن است باعث افزایش بی ثباتی بخش داخلی مفصل زانو شود.
2-پاتلا – تاندون پاتلا – تیبیا
پس از تاندون همسترینگ استفاده از یک سوم میانی تاندون پاتلا ( کشکک ) رواج بیشتری دارد.تاندون پاتلا استخوان پاتلا را به استخوان تیبیا متصل می کند و وجود این دو استخوان در دو انتهای تاندون پاتلا موجب می شود که پس از جراحی ، ترمیم سریع تر اتفاق بیفتد و بافت جایگزین در جای خود محکم شود.
بازسازی رباط صلیبی قدامی با اتوگرافت تاندون پاتلا بهترین گزینه برای بیماران جوان و ورزشکاران حرفه ای و افرادی که در طول روز زانویشان زیاد با زمین برخورد ندارد ، می باشد.احتمال موفقیت این روش پیوند بسیار بالا است ولی از معایب مهم آن درد ناحیه کشکک می باشد که پس از عمل رخ می دهد و ممکن است فرد درحین زانو زدن درد داشته باشد.همچنین دراین روش احتمال شکسته شدن استخوان کشکک و خشکی زانو نیز وجود دارد.
3-تاندون چهار سر ران یا کوادری سپس
تاندون چهار سر ران که در قسمت جلوی ران قرار دارد اتوگرافت دیگری است که جهت بازسازی رباط صلیبی مورد استفاده قرار میگیرد. این روش در تعداد معدودی از بیماران به کار می رود و معمولا در افرادی استفاده می شود که یک بار جراحی بازسازی رباط انجام داده و به علل های مختلفی موفقیت آمیز نبوده است.در این گرافت یک سوم میانی تاندون چهار سر ران به اضافه قسمتی از استخوان کشکک که به آن متصل است ، استفاده می شود.
روش جراحی به این صورت می باشد که با استفاده از آرتروسکوپ که یک روش جراحی کمتر تهاجمی می باشد، رباط صلیبی آسیب دیده برداشته می شود و بافت پیوندی سالم جایگزین آن می شود.آرتروسکوپ مجهز به یک دوربین و منبع نور می باشد که با ایجاد برشی کوچک در پوست ، به داخل مفصل زانو فرستاده می شود.همچنین پزشک با ایجاد برشی دیگر ابزارهای جراحی را درون مفصل ران می کند و ازاین طریق پیوند را انجام می دهد.در جراحی آرتروسکوپی بیمار درد کمتری احساس می کند و از بیمارستان نیز زودتر ترخیص شده و دوره نقاهت کمتری را می گذراند.
– آلوگرافت
درروش آلوگرافت از بافت جسد برای پیوند استفاده می شود.آلو گرافت ها را می توان از تاندون کشکک ، آشیل ، گراسیلیس ، سمی تندینو و ….فرد فوت شده گرفت. کاهش طول مدت جراحی و کاهش تعداد برش های جراحی از مزایای استفاده از این روش می باشد.ازمعایب این نوع پیوند می توان به افزایش ریسک پارگی مجدد به دلیل قدرت کمتر گرافت و احتمال انتقال بیماری های عفونی اشاره کرد.
عوارض جراحی بازسازی رباط صلیبی قدامی (ACL)
عمل جراحی بازسازی رباط صلیبی قدامی زانو مانند هر عمل جراحی دیگر عوارضی را به همراه دارد.با این وجود اکثر افراد بعد از بازسازی رباط صلیبی هیچ گونه عارضه ای را تجربه نمی کنند. برخی از این عوارض احتمالی شامل موارد زیر می باشد که ممکن است هنگام جراحی یا بعد از آن در دوره توانبخشی به وجود آیند :
– خونریزی داخل مفاصل
– ایجاد عفونت مفصل
– کم شدن حس بخش بالایی ساق پا
– ایجاد لخته خون در وریدهای عمقی پا
– به وجود آمدن بافت اسکار ( آرتروفیبروز )
– پیوند رباط سالم به جای رباط آسیب دیده ممکن است شل شود.
– باقی ماندن بی ثباتی زانو
– خشکی زانو
– پارگی تاندون کشکک یا شکستگی و درد کشکک
اکثر افراد معمولا بعد از 6 ماه قادر هستند فعالیت های قبلی خود را انجام دهند.ورزشکاران نیز زمانی که قدرت و تعادل زانوی خود را بازیابند می توانند فعالیت های ورزشی خود را از سر گیرند که با توجه به نوع فعالیت و میزان رعایت کردن برنامه های توانبخشی ارائه شده توسط پزشک ،جهت بهبودی بین 6 تا 12 ماه زمان نیاز دارند.
مراقبت های بعد از بازسازی رباط صلیبی
مراقبت های لازم پس از عمل جراحی بازسازی رباط صلیبی قدامی ACL
– بیمار معمولا یک روز پس ازعمل در بیمارستان بستری است و سپس مرخص می گردد.
– بیمار طبق تشخیص پزشک معمولا تا دو هفته پس ازعمل ، باید هنگام راه رفتن ازعصا استفاده کند و در این مدت نیز انجام فیزیوتراپی شروع می شود.
– در روزهای نخست بعد از جراحی باید درد و تورم محل عمل کنترل شود.
– بالا بردن زانو بالاتر از سطح قلب و همچنین استفاده از کمپرس سرد در کاهش درد و تورم می تواند موثر باشد.
– به طور معمول انجام تمرینات کششی و قدرتی چند روز بعد از عمل طبق نظر پزشک یا فیزیوتراپ آغاز می شوند.
توانبخشی بیمار پس از عمل بازسازی رباط صلیبی قدامی (ACL)
ترمیم رباط صلیبی قدامی چه با روش جراحی درمان شود چه روش های غیر جراحی ، انجام فعالیت های توانبخشی نقش موثری در بازیابی قدرت بیمار و انجام کارهای روزمره وی دارد.یک دوره فیزیوتراپی منظم این امکان را به بیمار میدهد که قدرت و حرکت زانوی خود را مجدد به دست بیاورد.
در صورت انجام عمل جراحی هدف اصلی فیزیوتراپی ، برقراری حرکت در مفاصل و عضلات اطراف آن می باشد.پس ازاین مرحله برنامه های تقویتی جهت حفظ رباط های جدید آغاز شده و در مرحله پایانی ، بازیابی عملکرد اندام های تحتانی ورزشکار برای بازگشت به ورزش خود و فعالیت های روزمره می باشد.